Phỏng vấn đạo diễn Phan Hạnh Nguyên của tác phẩm “Ao Sâu Nước Chiếu Bóng Hoa Cúc Vàng”

Bài phỏng vấn được thực hiện bởi All About Movies

---

Tác phẩm “Ao Sâu Nước Chiếu Bóng Hoa Cúc Vàng” của đạo diễn Phan Hạnh Nguyên mở đầu bằng một viên cảnh tang lễ người thân trong gia đình. Vào một buổi sáng thu se lạnh, cô Chi cùng gia đình tiến hành tổ chức tang cho người chị gái đã qua đời sau hơn 15 năm chống chọi với căn bệnh ung thư vú.

Xuyên suốt đám tang, những hồi ức quá khứ không ngừng đưa cô về bên chị mình, khán giả từ đó được đưa trở về theo dòng hồi tưởng của người em gái đến với những cuộc hàn huyên tâm tình giữa hai chị em trước đây, nơi cô bắt đầu có nhìn nhận mới về cuộc đời của chị và của mình, về gia đình và mục đích sống. Dường như hai chị em họ tìm được điểm kết nối đâu đó giữa ranh giới của sự sống và cái chết.

Câu chuyện về một người phụ nữ trung niên tìm thấy một lớp kết nối mới với người chị quá cố trong những hồi ức vụn vỡ. Qua đó, chủ đề về tầm quan trọng của sự mất mát và cái chết sẽ được nêu lên và tự vấn.

All About Movies nay có dịp ngồi xuống để phỏng vấn chị Phan Hạnh Nguyên để mang lại một góc nhìn cá nhân thân mật hơn về tác phẩm cũng như những nhân sinh quan của chị trong nghệ thuật và điện ảnh.

---

𝐀𝐌𝐎: Cảm ơn chị đã nhận trả lời phỏng vấn. Chúng mình muốn xin bắt đầu bằng câu hỏi không biết cơ duyên nào đã đưa chị đến với việc làm phim? Những tiếp xúc đầu tiên của chị với điện ảnh đã diễn ra như nào

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Giống như nhiều bạn trẻ khác mình đã có rất nhiều do dự trong việc chọn chuyên ngành đại học. Sau một năm theo học kinh tế, mình cảm thấy mệt mỏi và chán nản. Một cuộc trò chuyện với anh trai đã thay đổi tất cả. Anh động viên mình thử một lớp học mà mình cảm thấy thú vị, để tự khám phá bản thân. Chính khoảnh khắc đó, ký ức về cô bé lớp 4 say mê xem phim và kể chuyện bỗng ùa về.

Mình quyết định đăng kí học lớp “Lịch sử Điện Ảnh từ năm 1945 đến nay.” Đó là lần đầu tiên trong hơn 12 năm ngồi trên ghế nhà trường, mình thực sự cảm thấy háo hức với việc học. Rồi không biết mình mê mẩn phim ảnh từ khi nào không dứt được.

Thầy giáo của mình, người chuyên nghiên cứu về điện ảnh châu Á, đặc biệt là Đài Loan, cũng đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho mình. Và thật may mắn, mình cũng yêu thích điện ảnh châu Á nhất. Thẩm mỹ và cách kể chuyện của mình chịu ảnh hưởng lớn từ hai huyền thoại: Ozu Yasujiro và Hầu Hiếu Hiền.

Ngay sau kì học đó, mình trở về Việt Nam và xin thực tập tại một production house. Sự động viên và hướng dẫn của các anh chị trong công ty đã giúp mình tự tin hơn rất nhiều để theo đuổi con đường này.

Đến năm ba đại học, mình có cơ hội sang Tokyo học trao đổi. Trong một bài tập viết ý tưởng phim ngắn, ý tưởng của mình được chọn để triển khai thực hành. Lần đầu tiên, mình đảm nhận vai trò đạo diễn kiêm sản xuất chính. Đó là một trải nghiệm đầy thách thức nhưng cũng vô cùng phấn khích.

Thời gian làm phim đó, mình gần như dành trọn tâm trí cho dự án. Có những đêm không thể ngủ vì hàng loạt ý tưởng cứ xuất hiện trong đầu. Cứ nằm một lúc, mình lại bật dậy, bật đèn và viết ra mọi thứ. Từng khoảnh khắc trong hành trình đó khiến mình nhận ra rằng, điện ảnh không chỉ là một sở thích mà đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mình.

𝐀𝐌𝐎: Đây dường như là một tác phẩm rất cá nhân với mình, tựa như một tự truyện. Chị có thể nói thêm một chút về hoàn cảnh ra đời của tác phẩm không, kết nối cá nhân của mình với hoàn cảnh về sự qua đời của người thân trong câu truyện.

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Từ khi còn rất nhỏ, mình đã biết bác gái mắc căn bệnh ung thư. Trong ký ức của mình, hình ảnh của bác luôn gắn liền với bệnh tật. Mình thấy bác dần héo mòn qua thời gian, nhưng dù đau đớn thế nào, bác vẫn luôn tươi cười. Có lẽ vì muốn bảo vệ tuổi thơ của mình, mẹ hiếm khi để mình chứng kiến những khoảnh khắc bác chiến đấu với bệnh tật. Thi thoảng lắm, mẹ mới dẫn mình đến thăm bác.

Lớn lên, rồi đi du học, khoảng cách giữa mình và bác càng xa hơn. Những lần gặp bác trở nên thưa thớt, nhưng cảm xúc của mình về bác thì chưa bao giờ phai nhạt. Ngày cuối cùng mình gặp bác là một ký ức không bao giờ quên. Chính mình đã tự tay tắm rửa, thay đồ để tiễn bác đi.

Những hình ảnh trong phim vừa được lấy cảm hứng từ những mảnh ký ức đứt đoạn của mình vừa là những tưởng tượng lặp đi lặp lại trong đầu mình. Nhiều khi nhắm mắt lại, mình hình dung bác đang ngồi lặng lẽ trên chiếc ghế đá quen thuộc ở nhà mặc dù mình chưa bao giờ chứng kiến hình ảnh đó. Có thể ở một thế giới nào đó, bác đang trầm lặng đợi chờ người thân. Từ những mảnh hình ảnh rời rạc ấy, mình xâu chuỗi lại thành một câu chuyện.

𝐀𝐌𝐎: Phải chăng kết nối giữa bản thân với mẹ mình phải rất lớn để có thể thấu hiểu và xây dựng được nhân vật người em gái (cô Chi) trên phim như vậy?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Tất nhiên bộ phim không chỉ nói về ký ức của mình, mà còn là hành trình mình tưởng tượng mẹ đã trải qua – những bước ngoặt tâm lý để đối mặt với sự thật rằng người chị yêu dấu của mẹ đã không còn. Nhân vật cô Chi trong phim đại diện cho mẹ, một người đã phần nào chấp nhận nỗi mất mát, nhưng trong lòng vẫn chưa buông bỏ được. Bằng cách làm phim, mình muốn gửi gắm bộ phim như một món quà dành tặng mẹ, với hy vọng bà có thể tìm được sự thanh thản hơn khi nghĩ về sự sống và cái chết. Và không chỉ mẹ, mình mong rằng bộ phim có thể chạm đến cảm xúc của khán giả, để họ cảm nhận được cái ôm của mình qua những thước phim ấy.

𝐀𝐌𝐎: Các tập tục cũng như quan niệm tôn giáo về cái chết trong phim hiện lên rất rõ nét, đặc biệt với những người sinh ra và lớn lên ở miền Bắc. Hẳn đây cũng là điều chị đã có tiếp xúc nhiều trước đó để có thể phác họa một cách gần gũi như vậy?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Bác mình sau khi mắc bệnh đã trở thành Phật tử. Có lẽ chính nhân duyên đó đã mở ra sợi dây gắn kết đầu tiên giữa mình và Phật giáo. Sau khi bác qua đời, mình và gia đình cùng ăn chay ba tháng, hi vọng làm được những việc thiện lành để góp phần giúp bác sớm siêu thoát. Dù gia đình không theo đạo chính thức, nhưng ai cũng tin và lắng nghe những lời Phật dạy. Với mình, hành trình tìm hiểu và đồng hành cùng Đức Phật vẫn còn dài phía trước, nhưng tất cả bắt đầu từ những ngày tháng gắn bó với bác.

𝐀𝐌𝐎: Dĩ nhiên ngoài những tính chất đặc thù về phong tục tập quán của tang lễ trong phim có mang một tính chất địa phương nhất định thì điều mà ai cũng có thể liên hệ được với tác phẩm dù ở bất kể đâu đó chính là những sự chiêm nghiệm và tự vấn của bản thân trước sự qua đời của người thân như một cách để đương đầu với những mất mát cá nhân đó.

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Với mình, cái chết là sự kết thúc của một cuộc đời. Dù trong nền văn hóa nào, con người đều sẽ có những cách thức riêng để tiễn đưa người đã khuất. Với những cách hiểu khác nhau từ những tôn giáo, tín ngưỡng trên thế giới, tôi tự hỏi rằng, thực sự sau khi chết, con người sẽ đi đâu về đâu? Hay rằng điều đó có còn quan trọng nữa không? Nó quan trọng với người đã ra đi hay người còn ở lại? Những câu chuyện mẹ kể, những ký ức của mình về bác thôi thúc mình trả lời những câu hỏi này qua bộ phim.

𝐀𝐌𝐎: Tác phẩm trải qua hai đợt sản xuất khác nhau, không biết nguyên do là gì?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Ban đầu, mình dự định quay phim chỉ trong một đợt là vào cuối thu năm 2021, vì mình nghĩ đây là thời điểm thích hợp nhất để bắt được cả khung cảnh hè và đông. Nhưng mọi kế hoạch đã thay đổi. Khi nhận lời tham gia dự án khác, và lịch trình bị kéo dài đến cuối tháng 12. Cùng thời điểm đó, ông nội mình đột ngột qua đời, khiến dự định ban đầu không thể thực hiện được.

Đến tháng 4 năm 2022, mình quyết định khởi động giai đoạn tiền kỳ cho phim. Sau nhiều cân nhắc, mình quyết định chia phim thành hai đợt quay. Một phần vì cách làm này phù hợp nhất để đảm bảo chất lượng hình ảnh, phần khác là vì mình không có đủ kinh phí để sản xuất phim một mạch. Tổng thời gian quay kéo dài 9 ngày. Dù nhận được rất nhiều sự hỗ trợ từ anh em trong đoàn, chi phí vẫn là một gánh nặng lớn. Sau đợt quay đầu tiên, mình phải tiếp tục kiếm tiền để có thể hoàn thành đợt quay thứ hai.

𝐀𝐌𝐎: Hẳn chăng mọi người đã gặp phải rất nhiều khó khăn để thực hiện tác phẩm.

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Ngay từ lúc bắt đầu, dự án gặp vô số thử thách. Khi chưa có nhà sản xuất, mình phải tự đi gom ekip và liên tục nhận được những lời từ chối. Thậm chí, có người đồng ý rồi lại đột ngột rút lui mà không nói một lời. Tìm kiếm diễn viên cũng là một bài toán đầy trăn trở.

Chị Dương, người đảm nhận vai cô Chi, là một diễn viên cực kỳ tài năng. Ngay sau buổi casting, mình biết chỉ có chị mới thể hiện trọn vẹn vai này. Nhưng thời điểm đó, chị không còn làm diễn viên chuyên nghiệp nữa, chị đã có gia đình và một công việc văn phòng vô cùng bận rộn. Dù lịch trình hạn chế, chị vẫn cố gắng hết sức tham gia và dành trọn tâm huyết cho nhân vật.

Nhà chị ở tận Ecopark, cách bối cảnh hơn 30 cây số. Có lần mình còn chở chị Thư (vai bác Tâm) sang tận đó để hai chị em tập thoại và chụp ảnh prop. Mình vẫn nhớ rõ khoảnh khắc hai chị đọc thoại cảnh ghế đá và trên giường. Nhưng suốt quá trình tiền kỳ, cả mình và chị Dương đều không chắc liệu chị có thể xin nghỉ làm để tham gia quay phim hay không. Trong khi sản xuất liên tục nhắc nhở mình chuẩn bị phương án dự phòng, mình vẫn kiên định giữ niềm tin rằng chị Dương sẽ có mặt vào ngày bấm máy đầu tiên.

𝐀𝐌𝐎: Mình có từng đề cập đến việc bối cảnh chính sẽ sớm bị phá bỏ xây dựng lại, không biết điều này cũng đã có gây trở ngại với mọi người không?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Đúng là việc tìm kiếm bối cảnh lại là một bài toán nan giải khác. Sau nhiều tháng tìm kiếm không thành, mình quyết định quay phim tại nhà ông bà – nơi đã truyền cảm hứng lớn để mình viết nên câu chuyện. Dù giúp tiết kiệm chi phí, quyết định này lại kéo theo không ít trở ngại. Con ngõ dẫn vào ngôi nhà, nơi diễn ra cảnh cô Chi hớt hải chạy về tìm chị, dự kiến sẽ bị phá bỏ và cơi nới vào đầu tháng 7 – chỉ nửa tháng sau ngày dự kiến bấm máy đợt 1. Điều đó đồng nghĩa là mình buộc phải hoàn thành đợt quay này trước thời hạn đó.

𝐀𝐌𝐎: Với tất cả mọi trắc trở diễn ra lúc đó như vậy, bản thân chị cũng hẳn phải rất vững vàng mới có thể vượt qua được chứ nhỉ?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Thật ra thì căng thẳng và áp lực chồng chất lúc đó khiến mình rất suy sụp. Đợt đó mình sút hơn 10kg và gần như không ăn uống được gì. Mình đã khóc rất nhiều, nhiều lần nghĩ đến việc từ bỏ. Những suy nghĩ rằng “làm phim không dành cho mình” hay “nghề đạo diễn không phải con đường của mình” ám ảnh mình không thôi. Nhưng nhờ sự động viên từ bạn bè, người thân, đặc biệt là chị Trang, sản xuất sáng tạo cho phim - người luôn tin tưởng và ủng hộ mình tuyệt đối – mình đã gạt nước mắt đứng dậy và tiếp tục, vừa sản xuất vừa đạo diễn.

Sự giúp đỡ của anh Luey và đội ngũ từ Kontribute đến vào lúc mình tưởng chừng sẽ trì hoãn dự án vô thời hạn. Chỉ 10 ngày trước khi bấm máy, anh cùng anh chị em từ Sài Gòn ra Hà Nội, đồng hành cùng mình xây dựng lại mọi thứ từ đầu. Chính sự hỗ trợ ấy đã tiếp thêm cho mình sức mạnh để vượt qua giai đoạn khó khăn nhất và hoàn thành dự án.

𝐀𝐌𝐎: Một câu hỏi ngoài lề: Không biết chị có thể chia sẻ với chúng mình 4 bộ phim mà đã ảnh hưởng lên đến thẩm mỹ của chị nhiều nhất không?

𝐏𝐡𝐚𝐧 𝐇𝐚𝐧𝐡 𝐍𝐠𝐮𝐲𝐞𝐧: Vì là fan của điện ảnh châu Á, đương nhiên bốn bộ phim ảnh hưởng đến mình nhiều nhất đều là phim châu Á rùi. Mình xếp chúng không theo trình tự đặc biệt nào nha!

An Autumn Afternoon - Ozu Yasujiro In the mood for love - Vương Gia Vệ Shoplifters - Hirokazu Koreeda Luyến luyến phong trần - Hầu Hiếu Hiền

Cảm ơn chị đã dành thời gian cho buổi phỏng vấn này. Chúc chị nhiều sức khoẻ và thành công trên những dự định sắp đến.

---

“AO SÂU NƯỚC CHIẾU BÓNG HOA CÚC VÀNG” sẽ được chiếu trong khuôn khổ 𝐀𝐥𝐥 𝐀𝐛𝐨𝐮𝐭 𝐒𝐡𝐨𝐫𝐭𝐬 #𝟒 tại Nirvana Space vào lúc 19h30 ngày 21.12