Phỏng vấn đạo diễn Trần Thị Hà Trang của tác phẩm “Một Cõi Đi Về”

Bài phỏng vấn được thực hiện bởi All About Movies

----

Giữa mùa mưa lũ, cậu bé thành phố theo chân bố đến một ngôi bản miền núi lạc hậu tại Quế Phong, Nghệ An để dự đám tang ông nội. Là dân nhập cư, gia đình cậu bé phải mời thầy cúng và họ hàng từ đồng bằng lên để tổ chức đám tang theo phong tục của quê nhà. 

Thế nhưng trong thời tiết bão lũ không thể mời được những người đồng bằng tham dự tang lễ, những người lớn trong gia đình miễn cưỡng lựa chọn tổ chức đám tang theo phong tục của người dân tộc thiểu số bản địa. Cũng trong lúc đó, cậu bé dần khám phá liên kết với người ông đã mất bên bờ âm - dương, để đi qua những chiều không gian mơ - thực để hội ngộ người sống và người chết.

Tác phẩm “Một Cõi Đi Về” của đạo diễn Trần Thị Hà Trang là một câu truyện về sự kết nối tâm linh của con người trong/với gia đình và tự nhiên, được thực hiện trong nỗi nhớ nhung của chị muốn tìm về với nguồn cội của chính mình.

Quay trở lại sau thời gian tha hương lập nghiệp ở những nơi chốn mới để về đến mảnh đất sỉnh ra và lớn lên của mình ở huyện Quế Phong, nơi gia đình chị đã cư trú trong suốt ba thế hệ cùng những dân tộc thiểu số bản địa lâu đời, hành trình của chị từ đó được bắt đầu với một câu hỏi “Ta thuộc về đâu khi còn sống, và khi chết đi?” 

Với câu hỏi đó, chị bắt đầu kể câu chuyện của mình. Qua những kí ức gặp trong giấc chiêm bao ngày xa quê, tôi theo lối nỗi nhớ, để tìm về cái cảm giác “Nhà”.

All About Movies nay có dịp để trao đổi thêm với chị Hà Trang trong buổi trò chuyện này để có thể hiểu được thêm về quá trình thực hiện tác phẩm cũng như những kết nối cá nhân của chị với bối cảnh mảnh đất miền núi này nơi chị sinh ra và lớn lên.

----

AMO: Cảm ơn chị đã nhận trả lời phỏng vấn ngày hôm nay.

Tran Thi Ha Trang: Chào All About Movies, chào các độc giả!

AMO: Mở đầu với câu hỏi đầu tiên, không biết cơ duyên nào đã đưa đạo diễn Hà Trang đến với việc làm phim? Những tiếp xúc đầu tiên của mình với điện ảnh đã xảy ra thế nào?

Ha Trang: Nhớ lại thì từ lúc học cấp 1 mình đã tuyên bố với gia đình là sau này sẽ trở thành Đạo diễn. Niềm yêu thích đó đến từ những trải nghiệm xem phim qua màn ảnh nhỏ.

Gia đình và bạn bè đều coi đó là câu chuyện vui, và bản thân mình cũng coi đó là một giấc mơ xa xôi. Đặc biệt với một đứa trẻ sinh ra ở huyện miền núi biên giới như mình. Mình chọn cất giấc mơ đó làm riêng.

AMO: Theo như được biết thì quyết định theo học điện ảnh của chị đến cũng từ sau một thời gian chuyển đến để sinh sống và học tập tại Hà Nội. Không biết điều có những tiếp cận gì mới khi ở trong thành phố đã thúc đẩy việc chị muốn theo đuổi con đường làm phim?

Ha Trang:  Đến năm cuối ở Đại học, nhờ thời gian đi thực tập, mình có cơ hội trải nghiệm môi trường làm việc và suy ngẫm nghiêm túc hơn về sự nghiệp. Mình cảm thấy sẽ rất nuối tiếc nếu không cho bản thân một cơ hội để thử theo đuổi mong ước.

May mắn là thời điểm đó mình học ở Hà Nội, vì vậy mình bắt đầu tìm hiểu, đăng ký một khóa học diễn xuất, từ đó mở ra cơ hội tham gia vào một số phim bài tập của sinh viên trường Sân khấu Điện ảnh. Bấy giờ mình mới nhận ra ước mơ của mình không quá xa! Nên mình quyết định thử sức thi vào trường, tự nhủ nếu đỗ thì chắc là mình cũng có tiềm năng chứ không đến nỗi ảo tưởng. May mắn năm đó mình được nhận.

AMO: Từ tiểu sử của chị, đây hẳn phải là một câu truyện rất cá nhân với tuổi thơ chính mình, tựa như một tự truyện. Chị có thể nói thêm một chút về hoàn cảnh ra đời của câu truyện không, kết nối của mình với bối cảnh làng Quế Phong trên phim cũng như cách mình hình dung không gian trên phim khi viết kịch bản không?

Ha Trang: Ý tưởng phim đến vào quãng thời gian mà bên trong mình thôi thúc một nhu cầu được bắt rễ, được nương náu, và được giải phóng nỗi nhớ nhung thường trực. Quá trình phát triển kịch bản và thực hiện phim có thể ví như một chuyến hồi hương cả bên trong và bên ngoài với mình.

Mình lục tìm những ký ức, những giấc mơ về gia đình và quê nhà và kiếm tìm những phần có thể nhìn thấy được, ghi hình được ở mảnh đất hiện tại. “Một cõi đi về” thực ra là một cuộc tìm kiếm đối với cá nhân mình, sau hơn 10 năm học tập xa gia đình.

Quá trình khảo sát bối cảnh, tìm kiếm chất liệu để phát triển kịch bản là một trải nghiệm thú vị. Mình tưởng là mình đã hiểu nơi mình sinh ra, nhưng khi quay lại, mình nhận ra mình thật nhỏ bé, mới mẻ, và có rất nhiều điều để học hỏi.

Nếu không nhờ việc làm phim, chắc mình sẽ không phát hiện ra. Mình bắt đầu có ý thức quan sát về phong tục tập quán của dân tộc Thái và dân tộc Kinh ở Quế Phong (Nghệ An) hơn. Và bên cạnh đó, là tìm hiểu lại tiểu sử gia đình bằng con mắt mới.

AMO: Là một dự án sinh viên nhưng quy mô của tác phẩm dường như rất lớn cũng như có tầm tham vọng cao, việc bối cảnh phim được đặt ở xa như thế đã tạo ra những bất trở thế nào cho mọi người? Và mọi người đã vượt qua chúng thế nào?

Ha Trang: Tuy bối cảnh ở xa nhưng lại là nhà mình, nên mình hay đùa rằng đây là một phim “cây nhà lá vườn”. Để thực hiện bộ phim, gia đình, hàng xóm, bạn bè ai có gì góp nấy.  Nếu để tổ chức sản xuất theo giá thị trường thì chắc chắn mình không thể thực hiện được phim này.

Bên cạnh những ưu thế, thì đúng là có một số bất lợi. Bối cảnh ở xa nên thời gian tiền kỳ phải rút ngắn để nhân sự - là bạn bè ở Hà Nội có thể sắp xếp tham gia được. Bên cạnh đó, thiết bị làm phim và lượng nhân sự là tối giản nên khối lượng công việc khá lớn. Mọi người phải linh động bọc lót lẫn nhau ở các vai trò.

AMO: Những phân cảnh thực hiện trời mưa chắc hẳn cũng phải là thử thách cho mọi người nhỉ?

Ha Trang: Về việc thực hiện cảnh mưa, tụi mình mượn máy bơm, tự chế dàn mưa cho những cảnh cỡ cảnh không quá rộng. Ngay từ lúc tìm bối cảnh, tụi mình đã phải có ý thức về việc tìm nguồn nước sẵn có, là thác hoặc ao. Với cảnh rộng, thì tụi mình phải canh me trời mưa thật, nhưng khi mưa thật thì việc di chuyển ở địa hình khá khó khăn. Và cũng có những lúc không may mắn, ví dụ như cả đoàn sẵn sàng thì trời lại không mưa nữa. Hoặc mưa đến vào lúc ánh sáng không còn đảm bảo. Để chủ động, tụi mình dẫn điện và set-up luôn dàn mưa ở bối cảnh đó, thì khi ra đến bối cảnh lại mất điện.

Khó khăn thì có lẽ hiện trường làm phim nào cũng có, thời điểm đó tụi mình là sinh viên, đều hết mình, dám thử các hướng giải quyết, cho đến khi được thì thôi.

AMO: Không biết chị có thể nói thêm về quá trình làm việc với diễn viên không?  Đặc biệt với những diễn viên không chuyên thì mình đã phải có những cách tiếp cận thế nào để dẫn dắt được họ?

Ha Trang: Cho đến thời điểm này, hầu hết các phim của mình đều hợp tác với diễn viên không chuyên. Họ phần lớn là người dân tại địa phương. Với dự án này, thì quá trình casting diễn viên diễn ra khá dung dị, bố đưa mình đến thăm nhà các ông bà, cô chú gần với hình dung về nhân vật. Trong lúc ngồi chuyện trò, mình quan sát thấy ai có thể diễn được, thì sẽ đề đạt mời mọi người tham gia.

Về quá trình làm việc với diễn viên, cũng như mọi dự án, mình bắt đầu từ khâu đọc kịch bản cùng nhau, trao đổi quan điểm, ý tưởng rồi mới đi vào tập luyện. Mình thích lắng nghe diễn viên chia sẻ về nhân vật, và cách họ hiểu về nhân vật bằng vốn sống của họ. Đặc biệt diễn viên của mình đều có ít nhiều điểm chung với nhân vật, họ có thể là những người Kinh sống trong cộng đồng người Thái, hoặc là người Thái bản địa. Mình học hỏi được nhiều điều từ câu chuyện của họ. Họ cũng giúp mình chuyển ngữ một số câu thoại.

AMO: Được biết phim được phát triển từ một trong ba ý tưởng mà chị nung nấu, trong đó ý tưởng còn lại thì sau này cũng đã được phát triển thành phim “Cá Mặt Trăng” và dự án tài liệu “Con Voi Ở Sơn La.” Liệu có một sự liên kết hoặc ý nghĩa rộng hơn nào đó mà chị đã hi vọng rằng mình có thể truyền đạt được nhiều hơn khi phát triển xuyên suốt 3 dự án như thế.

Ha Trang: Thú thực mình không coi đây là một “bộ ba” phim. Đúng là 3 ý tưởng đến vào cùng một thời điểm. Những ý tưởng này đến từ những mối quan tâm của mình về thiên nhiên, gia đình, về di cư.  “Một cõi đi về” được thực hiện trước tiên vì đó là ý tưởng khả thi nhất vào thời điểm đó. Sau đó là “Cá mặt trăng”.

Có lẽ, nếu một lúc nào đó khi cả ba ý tưởng đều đã thành phim, nhìn lại sẽ thấy chính mình mới lạ hơn, dù mối quan tâm vẫn xoay quanh các chủ đề đó. Sự liên kết có lẽ đơn giản là vậy thôi. Mình không kỳ vọng truyền đạt một bức tranh lớn hơn. Vì mỗi bộ phim đã là trọn vẹn những gì mình có vào thời điểm kể. Nếu có liên kết rộng lớn hơn nữa, thì chắc sẽ đến từ cách “đọc” phim của khán giả.

AMO: Chị có thể chia sẻ về một vài kỷ niệm đáng nhớ nhất của chị với bộ phim này không?

Ha Trang: Đã 4 năm kể từ thời điểm bấm máy, nhìn lại có nhiều kỷ niệm theo mình đến nay, nên có lẽ đều đáng nhớ.

Mình sẽ kể về ngày cuối cùng, khi cả đoàn kết thúc cảnh quay, bạn bè lên chuyến xe đêm về Hà Nội. Ngày hôm sau, sự mệt nhọc và rệu rã mới lộ diện. Mình và bố, người đã cùng mình rong ruổi đi tìm bối cảnh những ngày đầu tiên dưới cái nắng mùa hè oi ả, cùng bác Quyết - một diễn viên trong phim, chị Loan - người nấu ăn cho cả đoàn, quay trở lại Nhà sàn để trả bổi cảnh.

Ngôi Nhà sàn ban đầu trống trải, đã được sắp đặt thành không gian sống, nay lại phải gỡ bỏ từng thứ một. Từ đồ nội thất to, cho đến nhỏ. Từ từng cái móc thép mà mấy đứa tụi mình móc lên rồi vặn xoắn thật chặt để treo mành, nay cũng phải gỡ ra gọn gàng. Sách vở trong tủ, huân huy chương.

Bọn kiến lại quay trở về ngôi nhà, sau khi bỏ đi vì sự xuất hiện của tụi mình. Cuối cùng thì, ngôi nhà trở lại với sự trống trải, cô liêu khi trời về cuối chiều. Lúc này, ô cửa sổ sau giường của người ông mới thấy rõ. Một cây cao ở sau ô cửa, đó cũng là lý do mình thích ngôi nhà, dù ô cửa đó bị che lấp khi quay. Mọi thứ đã trở về nguyên trạng, những cơn gió lớn ào về, lá khô bay vào nhà. Một cơn mưa tới.

AMO: Một câu hỏi ngoài lề: Không biết đạo diễn Hà Trang có thể chia sẻ với All About Movies 4 bộ phim mà đã ảnh hưởng lên đến thẩm mỹ của chị nhiều nhất không?

Ha Trang: Khó quá!

Mình sẽ chọn một phim, là “Mirror” của Tarkovsky để trả lời câu hỏi này.

Cảm ơn đạo diễn Hà Trang dành thời gian cho buổi phỏng vấn này cũng như vì những lời chị đã dành cho All About Movies. Chúc chị thật nhiều sức khỏe ạ!

-----

“MỘT CÕI ĐI VỀ” sẽ được chiếu trong khuôn khổ All About Shorts #4 trong chùm phim “Bãi Bể Nương Dâu” tại Nirvana Space vào lúc 19h30 ngày 22.12