Chiến thắng của Anora (2024) tại giải Oscar gần đây phần nào khiến mình liên tưởng đến tác phẩm Midnight Cowboy (1969) cũng tương tự để lại dấu ấn lớn trong lễ trao giải năm 1970 với chiến thắng ở 3 hạng mục lớn bao gồm kịch bản (chuyển thể), đạo diễn cùng phim xuất sắc nhất.

So sánh này của mình phần nào đó xuất phát từ sự liên hệ tương đồng trong đề tài khai thác giữa hai bộ phim, nhưng ở một khía cạnh nào đó, nó cũng xuất phát từ những tranh cãi xoay quanh cả hai, mà mình nghĩ từ đó ta có thể chỉ ra được một số nhận định về chỗ đứng của cả hai cũng như những khai thác tương tự trong dòng chảy lịch sử điện ảnh Hoa Kỳ, vốn dĩ luôn có sự xoay chuyển.

Tương chiếu rõ ràng nhất giữa Anora và Midnight Cowboy có thể nói đến là đề tài xoay quanh người hành nghề mại dâm trong bối cảnh thành phố lớn với những mộng tưởng đổi đời - về căn bản là những mẫu truyện về Giấc Mơ Mỹ trong các thời đại tương ứng của nó.

Thành phố lớn trở thành hậu cảnh cho những giấc mơ này. Trong đó, những va chạm giữa mộng tưởng và thực tế phũ phàng, giữa tình yêu, tiền bạc và quyền lực từ đó dẫn đến những tổn thương và nứt toác. Những sự éo le, nghịch thường cứ thế ào ạt vào trong thế giới của cả hai tác phẩm, khiến những thân phận nhỏ nhoi ở đó phải hết sức vùng vẫy để tồn tại.

Nếu Midnight Cowboy (1969) là một thức giấc sớm muộn trước những góc tối của giai thoại về nước Mỹ, thì Anora (2025) tồn tại trong thực tại mà giai thoại này đã lâu ngày trở thành cổ tích.

Sự kham khổ và thiếu thốn của nhân vật được chúng ta nhận thức rõ từ rất sớm trong phim, bất chấp việc dù chính bản thân họ có biết đến điều ấy, thế nhưng cảm thông của chúng ta cho họ phần nhiều lại dường như đến từ những ảo mộng tưởng chừng trong tầm nhưng bao giờ cũng xa vời của họ, bởi phải chăng nếu không phải nhờ chúng thì đã không còn gì ngăn họ không bị nhấn chìm bởi hiện thực nghiệt ngã về nỗi cô đơn và sự nhỏ bé về địa vị của chính mình.

Midnight Cowboy (1969) không cho ta một sự giải thoát hay thỏa đáng nào khỏi những bế tắc của các nhân vật, mà chỉ có những biến thể và mức độ của hiện thực bần cùng; một phản ánh khắc nghiệt về thành phố NY vốn dĩ luôn tồn tại trong những hậu cảnh nhưng ít được làm nổi bật. Trong cả hai phim, hậu cảnh này được đặt lên thành tiền cảnh.

Khi những bế tắc xã hội trong thời đại mới không còn là một phát hiện mới mà đã trở thành điều định sẵn, thì hoàn cảnh cho những đối diện hiện thực giờ đây đều cần đến những cơ chế đối phó đi kèm. Với Midnight Cowboy (1969), nó là việc đi tìm sự thân mật trước xã hội tàn bạo, còn với Anora (2024), nó là một thỏa hiệp tạm thời với những thể chế độc toàn đã bóp nghẹt và đầu độc đi những khái niệm về kết nối thân mật của ta.

Mặt khác, vấn đề bán mại dâm cũng trở thành tiền đề cho những diễn giải về hình tượng cũng như quan hệ giới: từ các phân giải về hình mẫu nam tính hiện đại, bản chất cấm đoán các mối quan hệ đồng tính tương quan đến thị trường mại dâm như trong Midnight Cowboy (1969) đến những nguồn cơn bạo lực tiềm ẩn đến từ sự bất cân xứng về quyền lực trong quan hệ tình dục nam nữ trong Anora (2024).

Tình dục – hoặc nói đúng hơn là hoạt động mua bán tình dục – vốn được định sẵn với thế giới của cả hai như những điều dĩ nhiên cũng như thiết yếu trong các thiết chế phân tầng của xã hội. Việc ta cảm thấy bức bối hoặc không thoải mái trước những hoạt động mua bán tình dục đó nhất thiết dẫn đến câu hỏi rằng liệu ta có cảm thấy thoải mái với những phân tầng xã hội ấy.

Nhưng mặc cho những sự tàn bạo ấy, Midnight Cowboy lẫn Anora đều buộc chúng ta phải nhìn một cách bất chấp và trực diện vào những trải nghiệm mà bản thân ta không muốn phải đối mặt, để có thể nhìn xuyên thấu được qua những tầng lớp thế chế và địa vị xã hội của họ vốn đã ăn sâu vào tiềm thức cũng như nhãn quan của ta cùng niềm tin rằng cái nhìn đó có thể phản ánh lại chính chúng ta nỗi sợ hãi của bản thân mình với sự thiếu thốn và cô đơn.

Midnight Cowboy (1969) ra đời trong hoàn cảnh vô cùng đặc biệt trước sự thoái trào nhiều năm của những dòng phim Hollywood cũ cùng mối quan tâm nhằm hướng đến những chất liệu hiện thực phản ánh được tính gai góc của thời điểm đương thời hơn.

Tương tự, một bộ phim như Anora, mang nhiều tinh thần độc lập và nổi loạn, dường như chỉ có thể được làm trong thời đại của nhiều sự chia cách, thống khổ cùng hoang mang tột độ; trong đối chiếu với Midnight Cowboy với những tính chất phản văn hóa của nó, chúng ta có thể nhìn thấy được hai tác phẩm ở hai thời đại khác nhau những cùng với những mô tả về sự thất vọng và bất an xã hội được trình hiện qua những đề tài mang tính cấm kỵ.

Khi Midnight Cowboy ra rạp 50 năm trước, nó trở thành một trong những bộ phim gây tranh luận nhất ở Hoa Kỳ vào thời điểm bấy giờ bởi tính chất đề tài của nó. Bộ phim được nhận phân loại X (từ cấm khán giả dưới 17 tuổi tương ứng với nhiều phim đen ở rạp khiêu dâm bấy giờ) bởi nỗi lo rằng những miêu tả quan hệ tình dục đồng giới trong phim có thể gây ảnh hưởng đến nhận thức của giới trẻ. Những sự công nhận dành cho nó từ đó đều được đi kèm theo một lời kêu gọi người xem nhìn thấu qua nhãn dán phân loại X ấy.

Một số tranh cãi xung quanh Anora dường như phần nào đó có tính lặp trong lịch sử, khi một tác phẩm đang nhìn thẳng vào chúng ta nhằm yêu cầu lấy sự chú ý và thấu hiểu cho những trải nghiệm ngoài chính mình, chỉ để rồi nhận lại được những sự dòm ngó về trên những định danh nông cạn và thiên kiến bề nổi.

Nếu như những nhận diện của Midnight Cowboy năm nào khi mặc cho những thành tích của nó, thì những thành phần bảo thủ vẫn ráng ra sức để phủ nhận nó như một bộ phim đồng bóng vô giá trị, thì những sự quy chụp cắt nghĩa về Anora như phim soi ếch có chăng quen thuộc như lịch sử đang lặp lại.

Thế nhưng lịch sử này có mang khả năng tiên đoán đến đâu?

Trong một bài phỏng vấn với đạo diễn John Schlesinger của Midnight Cowboy đăng tải trên tờ Vanity Fair 2005, ông cho rằng bộ phim của ông sẽ không thể được làm ra vào thời ngày nay, hoặc ít nhất dưới cùng những điều kiện tương tự. Midnight Cowboy theo đúng nghĩa là sản phẩm của thời đại nó được làm ra, không chỉ bởi những phản ánh về giá trị văn hóa đương thời của nó mà còn bởi khó để nói rằng trong bất kỳ hoàn cảnh nào khác, một tác phẩm tương tự có thể được làm ra dưới sự hậu thuẫn và chống đỡ của một studio lớn như United Artists.

Nếu như thời đại của Midnight Cowboy (1969) là một thời đại mở ra tiềm năng cho một nền điện ảnh với tinh thần sáng tạo và thử nghiệm cao, thì thời của Anora hiện nay là thời đại đang phải đối mặt với sự vật vã thoái lui của những dòng phim như thế trong thị trường điện ảnh ngày một thu hẹp.

Không phải kể từ khi United Artists - hãng phim sản xuất Midnight Cowboy - đi vào phá sản vào năm 1983, chính thức chấm dứt phong trào làn sóng mới của Hollywood bắt đầu từ cuối những năm 1960, mà các hãng phim lớn vốn không còn là nơi nương tựa của những phim dự án cá nhân nữa, buộc các nhà làm phim phải tìm đến các phương thức sản xuất phim độc lập dưới những cơ chế phân phối và phát hành đặc thù của thị trường theo giai đoạn để đưa phim ra rạp. Thế nhưng, trước hoàn cảnh khắc nghiệt hơn bao giờ hết, khi các vận hành cũ của thị trường không còn thể hỗ trợ được những nhà làm phim độc lập nữa, thì tương lai cho những tiếng nói như Anora cũng trôi nổi lênh đênh.

Trong suốt chặng đường tranh giải, đạo diễn Sean Baker liên tục đặt tầm quan trọng cũng như nhấn mạnh vào tương lai của phim độc lập cùng sự cấp thiết đối với các hệ thống mới để nâng đỡ người làm phim. Nếu như chiến thắng bất ngờ của Midnight Cowboy tại lễ trao giải Oscar năm 1970 có thể coi là hồi chuông báo hiệu cho một làn sóng mới cận kề, thì mong rằng phát biểu của Sean Baker về một nền điện ảnh độc lập trường tồn chí ít sẽ còn là một sự tiên đoán vang vọng cho những đổi thay về sau.