Nhân ngày Quốc tế Phụ Nữ, All About Movies xin được tặng mọi người bản dịch của bài viết bởi Alice Guy-Blanché, một trong những nhà làm phim nữ đầu tiên của nền điện ảnh thế giới.

Bài viết được xuất bản lần đầu trên tạp chí Moving Picture World vào ngày 11 tháng 7 năm 1914 mang tên “Woman’s Place in Photoplay Production” nhằm đưa ra những lập luận nhằm khích lệ phụ nữ dấn thân hơn cũng như đảm nhiệm vai trò đạo diễn vào những thuở rất sớm của nền công nghiệp điện ảnh bấy giờ tại Mỹ.

Bài viết này từ đó thách thức những hiểu biết về công việc làm phim vốn ngự trị bởi nam giới bằng cách khẳng định năng lực kỹ thuật và sáng tạo ngang hàng của phụ nữ vời đàn ông. Là một người phụ nữ châu trung lưu có xuất thân tại châu Âu vào cuối thế kỉ 19, một số những quan điểm và chính kiến của bà từ đó cũng mang nhiều giao đồng về mặt tư tưởng cũng như hạn chế của chủ nghĩa nữ quyền đương thời. Dẫu vậy, văn bản này vẫn mang một vai trò rất quan trọng là một tuyên bố mang tính cấp tiến vào thời điểm bấy giờ.

---

Từ lâu tôi đã luôn hỏi vì sao vẫn chưa nhiều phụ nữ nắm bắt lấy những cơ hội mà phim ảnh mang lại để vươn đến danh vọng và phú quý với tư cách là nhà làm phim ảnh. Trong tất cả các loại hình nghệ thuật có lẽ không có loại hình nào cần đến những kỹ năng vốn có tự nhiên hơn ở phụ nữ so với nam giới cho sự hoàn chỉnh của nó đến vậy.

Tôi nhận thức được rằng với nhiều lĩnh vực thì việc có được thành công vẫn là vô cùng khó khăn với phụ nữ bởi những định kiến giới ngăn cản họ làm những công việc mà vốn chỉ có đàn ông làm hơn suốt hàng trăm năm. Tất nhiên những định kiến ​​này cũng đang dần nhanh chóng biến mất, cũng như có nhiều ngành nghề hiện nay mà những định kiến ​​này đã lâu không còn tồn tại nữa. Trong những bộ môn nghệ thuật diễn xuất, âm nhạc, hội họa và văn học, phụ nữ giờ đây đã có được chỗ đứng quan trọng là một trong những lao động thành công nhất; thế nhưng khi xem xét đến việc tất cả những loại hình nghệ thuật này đều quan trọng thế nào trong quy trình sản xuất phim ảnh, ta phải tự hỏi vì sao lại không có nhiều phụ nữ đạt được thành công tương tự trong lĩnh vực phim ảnh.

Người phụ nữ không chỉ có phù hợp với công việc sản xuất một bộ phim như người đàn ông, mà theo nhiều cách, cô có những lợi thế rõ rệt hơn so với đàn ông bởi chính bản sắc của cô cũng như bởi phần lớn những kiến ​​thức cần có trong công việc kể truyện và dựng bối cảnh sân khấu là những điều hoàn toàn nằm trong phạm vi khả năng của họ là người thuộc phái nữ. Cô là một chuyên gia của cảm xúc. Trong suốt nhiều thế kỉ, cô đã có thể làm chủ được chúng trong khi người đàn ông vẫn phải học cách cẩn thận kiểm soát nó. Cô rèn luyện được những giác cảm tinh tế của mình qua nhiều thế hệ trong lúc được những người bạn đồng hành nam che chở mình khỏi thế giới bên ngoài, và theo lẽ tự nhiên, cô là một người tâm linh. Việc cô vượt trội hơn về mặt cảm xúc là lẽ thường tình và những am hiểu cũng như thấu cảm của cô trong những vấn đề về tình cảm mang lại cho mình một lợi thế tuyệt vời trong việc phát triển một đường dây giữa tình yêu và chính kịch; điều mang vai trò vô cùng quan trọng trong hầu hết mọi câu chuyện được viết ra cho màn ảnh.

Tất cả những phẩm chất đặc biệt mà cô sở hữu đều được bộc ra một cách trực tiếp nhất qua quá trình chỉ đạo diễn viên trong việc vẽ nên tính cách nhân vật cũng như diễn giải những cảm xúc khác nhau mà câu chuyện yêu. Bởi để có thể suy ngẫm và cảm nhận được tình huống đằng sau câu chuyện là điều vô cùng quan trọng trong công việc diễn xuất, và sự nhạy bén với những suy tư cùng cảm xúc ấy chính là bí quyết cho sự thành công của một đạo diễn sân khấu hình.

Các phẩm chất nhẫn nại và dịu dàng mà phụ nữ vốn có rất nhiều cũng là những điều hết sức giá trị trong việc dàn dựng một tác phẩm hình. Khí chất nghệ sĩ cũng là điều cần được tính đến khi chỉ đạo một diễn viên, bởi trái ngược với cách ta đối đãi nhân vật trên giấy mực, một đạo diễn dịu dàng nhỏ nhẹ sẽ tạo được nhiều thuận lợi để người diễn viên được thực hiện tốt công việc hơn là so với một người tính cách bạo chúa, ồn ào, kỉ cương quá mức trên trường quay.

Một phần cũng quan trọng không kém trong công việc của đạo diễn phim ảnh, ngoài việc chuẩn bị câu chuyện cũng như tuyển chọn diễn viên và chỉ đạo diễn xuất, là việc lựa chọn được địa điểm phù hợp để dàn cảnh ngoài trời cũng như giám sát bối cảnh trường quay, đạo cụ, trang phục, v…v… Trong những vấn đề này, tôi cho rằng rằng người phụ nữ đặc biệt có đủ các kỹ năng để mang lại được kết quả tốt nhất, bởi chúng là những điều gần như ngấm nhuần vào bản năng thứ hai của cô. Cô đo đếm từng người, từng phục trang, từng ngôi nhà, từng món đồ đạo cụ mắt cô nhìn vào, và vẻ đẹp của một dải đất hay một bông hoa đơn lẻ có thể tạo ấn tượng tức thì lên cô. Tất cả những điều này đều có giá trị rất lớn nhất đối với một người làm phim, và các kiến ​​thức về chúng phải được sâu rộng và chính xác. Sự tinh tế của một người phụ nữ có thể được nhận ra tức thì trong một mái nhà ấm cúng. Chẳng phải điều đó cũng rõ ràng sao ra trong ngôi nhà của các nhân vật trong bộ phim?

Việc phụ nữ giúp mang lại được lợi nhuận cho những sản xuất sân khấu kịch nay đã là điều thường nhiên. Các nhà quản lý sân khấu biết rằng phải thu hút được thị phần nữ để thành công, và tất cả những nỗ lực của họ tương tự đều được hướng về đó. Theo lẽ đó, quả chăng phụ nữ đang có một cơ hội rất lớn để tận dụng hiểu biết bẩm sinh về điều gì thu hút chính họ nhằm làm ra các tác phẩm phim chứa đựng được những điều tuy khó giải thích ấy những lại hết sức cần thiết cho sự thành công của mọi tác phẩm sân khấu và màn ảnh.

Không có công việc gì trong việc dựng nên một bộ phim mà phụ nữ không thể không làm được như đàn ông, và không có lý do gì khiến họ không thể nắm chắc được các kỹ thuật của loại hình nghệ thuật này. Những kỹ thuật của nghệ thuật chính kịch đã được nắm trọn nhuần nhuyễn bởi biết bao nhiêu phụ nữ đến mức nó nay được coi như lĩnh vực của họ ngang với đàn ông, và việc để có thể chuyển thể nó thành một tác phẩm phim không việc gì lại khiến người phụ nữ phải bị lạc ra ngoài sở trường của họ. Kỹ thuật quay chụp phim ảnh, cũng như các kỹ thuật của nghệ thuật chính kích, là đều phù hợp với công việc của phụ nữ.

Thật khó để tôi có thể tưởng tượng ra được làm sao mình có thể học hỏi được những kiến ​​thức về nhiếp ảnh, nếu không nhờ vào nhiều tháng học tập trong phòng thí nghiệm của Công ty Gaumont ở Paris vào thời điểm nhiếp ảnh phim đang trong giai đoạn thử nghiệm, và rồi tiếp tục cẩn thận tự tìm hiểu thêm từ đó trong phòng thí nghiệm riêng của tôi tại Solax Studios ở đây (Hoa Kỳ). Cũng cần phải học đạo diễn sân khấu bằng cách thực sự tham gia vào công việc, ngoài việc thức khuya trong thư viện của bạn, nhưng cả hai đều phù hợp, hấp dẫn và bổ ích cho phụ nữ như đàn ông. Ngoài ra việc học chỉ đạo sân khấu từ kinh nghiệm thực tế cũng là rất quan trọng, thế nhưng dù cho có là những lý thuyết sách vở hay thực hành ra thì chúng cũng đều là những thứ vừa thích hợp, vừa có độ hấp dẫn và có lợi cho cả nam và nữ.

---

Alice Guy-Blaché (1873 – 1968) là một nhà làm phim tiên phong người Pháp và là một trong những đạo diễn nữ đầu tiên trên thế giới. Sinh ra tại Saint-Mandé, Pháp, vào năm 1873, bà bắt đầu sự nghiệp của mình với tư cách là một thư ký tại Gaumont, nơi bà đã thuyết phục nhà sáng lập Léon Gaumont cho phép bà thử nghiệm làm phim.

Vào năm 1896, bà đã đạo diễn bộ phim đầu tiên của mình, La Fée aux Choux (The Cabbage Fairy), thường được trích dẫn là một trong những bộ phim tường thuật đầu tiên. Đến năm 1905, bà trở thành giám đốc sản xuất tại Gaumont với công việc giám sát hàng trăm bộ phim, tô màu thủ công các cảnh thước phim, và có được những phát hiện mới trong kỹ thuật đồng bộ hóa âm thanh.

Năm 1910, sau khi chuyển đến Hoa Kỳ, Guy-Blaché thành lập Solax Studios tại Fort Lee, New Jersey, trở thành một trong những người đi đầu trong ngành công nghiệp điện ảnh bấy giờ đang phát triển ở Mỹ. Tại Solax, bà đạo diễn và sản xuất nhiều bộ phim với các kỹ thuật hình ảnh tinh tế cùng câu chuyện táo bạo, thường xoay quanh các chủ đề về gia đình, giới, giai cấp cũng như phê bình xã hội. Ngày nay, Guy-Blaché được ghi nhận là người tiên phong giúp mở rộng tiềm năng của điện ảnh cũng như phá vỡ rào cản xã hội với phụ nữ trong nền công nghiệp làm phim.

---

Nguồn: E-flux Film Notes