Bộ phim “Đàn cá gỗ” kể về cuộc hành trình trăn trở giữa nghĩa vụ gia đình và khát vọng cá nhân của Cường, một chàng trai trẻ xuất thân từ vùng biển. Sinh ra trong gia đình chài lưới, cuộc đời của Cường gắn liền với biển cả và những con thuyền. Nhưng sâu thẳm bên trong, anh luôn ấp ủ giấc mơ trở thành nhạc sĩ, ông bố già của Cường không hài lòng nhưng trong phim không nói năng câu gì, chỉ lẳng lặng cầm chiếc đàn của Cường và thả xuống biển, trong sự uất ức bất lực, Cường mạnh miệng rủa ông già đi chết đi, và ổng chết thật.

Nhiều năm sau, Cường đã kết hôn với nàng thơ tuổi học trò của mình là Hoa và có một đứa con trai, một ngôi nhà nhỏ nhỏ xinh xinh, luôn tràn ngập tiếng cười đùa hạnh phúc. Cường giờ đây vì trách nhiệm gia đình nên cũng nối nghiệp đánh cá của cha để lại. Nghề chài lưới đang ngày càng kiệt quệ, cá ít, biển cạn, còn chiếc thuyền của gia đình giờ chỉ còn là biểu tượng hơn là sinh kế. Hoa có lẽ là người hiểu Cường nhất, hoặc cô nghĩ là cô hiểu, vì cô luôn ủng hộ Cường bán thuyền, cùng vợ con lên thành phố và tiếp tục nghề làm nhạc, nhưng có lẽ vì ám ảnh cái chết của bố, Cường vẫn bám trụ, như thể chiếc thuyền ấy là di vật cuối cùng gắn anh với cha mình, với quá khứ, và cả với những dằn vặt chưa bao giờ được an yên. Cường nhất quyết không nghe lời vợ để cản đảm bước lên thành phố, nơi đam mê (từng là) lớn nhất cuộc đời anh được thêm cơ hội cất tiếng.

Cá nhân tôi có cơ hội được xem phim 2 lần trong buổi chiếu test của đạo diễn Thành Đạt ở ngoài rạp vào lúc 7h30 sáng (trần đời không ai đi xem phim vào giờ đó cả). Nhưng ngay từ những giây đầu tiên, phần hình ảnh, âm nhạc, thiết kế của phim đã làm thỏa mãn sự kỳ vọng của tôi về một tác phẩm chỉn chu và visual đẹp không tì vết. Quay trên biển chắc chắn gặp nhiều thử thách, ánh sáng cũng sẽ khó kiểm soát, nhưng Thành Đạt, DOP Thế Anh và ekip đã làm trên cả xuất sắc nhiệm vụ. Họ biết phim của họ đẹp, nhưng họ không tham cảnh, câu chuyện vẫn được kể liên tục với nhịp độ nhanh, thông tin và nút thắt được cài cắm liên tục. Cái tôi đánh giá rất cao ở các bộ phim không chỉ nằm ở câu chuyện chính, mà đôi khi còn là những cái mà tôi hay gọi là “cử chỉ” - những chi tiết rất nhỏ mà đôi khi phải xem lại lần 2, lần 3 ta mới nhận ra cái tinh tế, chẳng hạn như trong cảnh vợ lâm bồn, Cường đưa tay mình cho vợ cắn để cô không hét quá to (nhưng đến lượt Cường hét vì vợ cắn đau quá).

Hơn 2 lần trong phim, tôi để ý thấy khoảnh khắc đường chân trời mặt biển cao chênh vênh quá đầu Cường, như thể mọi áp lực nước đang đè nặng lên anh. Dù lúc nào cũng thể hiện ra là người lạc quan, ta vẫn hiểu trong tâm anh đang cá đuối với các quyết định quan trọng của mình như thế nào.

Màu sắc của phim cũng được Thành Đạt phân chia thành hai màu đỏ nóng và xanh lạnh, rất rõ ý đồ. Màu đỏ xuất hiện ngay từ những phân cảnh đầu tiên, ở những phân cảnh Cường rực cháy trên sân khấu, đang sống và mơ mộng thật nhiều bên người mình yêu, họ vẫn ngây thơ nghĩ về một tương lai sáng rỡ phía trước. Màu xanh thì đại diện cho nước biển, biển thì mang theo áp lực nước lớn, biểu tượng cho việc áp lực từ truyền thống của gia đình đang “nhấn chìm” Cường. Để rồi, phân cảnh quan trọng nhất phim khi trong cơn say, Cường ngã xuống biển, nơi ranh giới giữa thực và ảo, anh mơ thấy mình chơi một đoạn solo guitar mãnh liệt, như muốn xé toang lớp áp lực dày đặc quanh mình, đàn cá vây tới quanh anh, tung tăng bơi cùng anh như muôn thú dỏng tai nghe bạch tuyết hát. Một khát vọng mãnh liệt bừng lên trong tâm trí anh, khát vọng được sống thật với chính mình, một lần nữa. Nhưng từ từ đã, giờ cái đó không quan trọng, trước hết ai đó phải cứu anh ta đã. Trong một cú máy longshot kéo dài gần hai phút, đẹp đến ngạt thở, người vợ và các bạn thuyền lao mình xuống làn nước đen thẫm để cứu lấy Cường. Từ sắc xanh đậm của màn đêm và những tiếng gào thét tuyệt vọng, ta dần thấy được những tia nắng đầu tiên le lói, khi Cường từ từ mở mắt. Một khoảnh khắc lặng người, như thể thiên nhiên và con người cùng nhau nắm lấy anh, giữ lại chút ánh sáng cuối cùng khỏi trôi tuột vào màn đêm thăm thẳm.

Đặt những thăng hoa về mặt hình ảnh sang một bên, “Đàn cá gỗ” để lại một vài tiếc nuối với một câu chuyện còn chơi vơi. Nhân vật chính Cường ngay từ mở đầu đã được miêu tả như thể anh và âm nhạc là hai thực thể không thể tách rời, đến mức rủa “chết mẹ đi ông già” chỉ vì bị bố vứt cây đàn thân thương xuống biển. Nhưng chỉ sau vài phút phim, anh đột ngột từ bỏ âm nhạc để theo nghề chài lưới - một bước ngoặt quan trọng nhưng không được lý giải thỏa đáng. Rốt cục điều gì khiến anh thay đổi: là cái chết của bố, đứa con mới chào đời, hay một điều gì sâu xa hơn?

Càng về sau, khát vọng âm nhạc của Cường càng mờ nhạt. Phim không cho thấy anh sống với đam mê đó ra sao, ấp ủ nó thế nào mà chỉ để nó tồn tại gián tiếp qua lời nhắc của Hoa, vợ anh. Vì nhân vật chính không được khắc họa rõ ràng, nên nhân vật phụ là Hoa phải mang trên mình quá nhiều vai trò: là hiện thực, là lý tưởng, và là cái bóng cho nội tâm của nhân vật chính.

Diễn biến phim dần hé lộ Cường đang né tránh việc làm nhạc. Điều này dường như lý giải sự ngập ngừng của anh với việc bán tàu, bất chấp sự ủng hộ của vợ anh hay tình hình làm ăn đã đi vào ngõ cụt. Đỉnh điểm của sự khó hiểu là khi Cường gọi điện báo tin vui mừng cho vợ, rằng tàu sắp bán được rồi, rằng anh sẽ lên thành phố làm nhạc, giải thoát cả gia đình khỏi kiếp chài lưới khổ sở này, ấy vậy mà cô vui mừng chưa đầy 10 giây, anh lại nói “Anh nghĩ kỹ rồi… anh không bán tàu nữa đâu.” Một cú rẽ bất ngờ, lạnh lùng như thể anh vừa chơi đùa với cảm xúc của vợ con.

Tại sao Cường lại làm thế? Phim không đưa ra câu trả lời thỏa đáng, hoặc có lẽ cố tình để ngỏ, khiến khán giả rơi vào trạng thái bối rối không kém cô vợ. Đây lẽ ra phải là nút thắt lớn của phim, liệu sự mập mờ đó là chiều sâu tâm lý hay chỉ là sự thiếu nhất quán trong cách xây dựng nhân vật? Dù là gì đi nữa, cảm giác hụt hẫng sau phân đoạn ấy là có thật. Như thể ta vừa được trao một chiếc chìa khóa, nhưng cánh cửa thì không bao giờ được mở.

Khi khát vọng lớn nhất của nhân vật không được nuôi dưỡng xuyên suốt mà chỉ xuất hiện lẻ tẻ. Người xem vì vậy bị bỏ rơi trong cảm giác mơ hồ: không biết nên kỳ vọng điều gì ở nhân vật Cường, không biết cùng anh hướng tới điều gì, chiến đấu với điều gì, và cuối cùng là nhớ gì ở anh sau khi ra khỏi rạp chiếu.

Thôi thì tạm kết lại bài, Đàn Cá Gỗ ngập tràn những chất liệu hình ảnh giàu chất thơ, phần âm nhạc đáng nhớ, filmmaking chỉn chu ở mức cao nhất mà ta có thể mong chờ ở phim ngắn của một đạo diễn trẻ. Tác phẩm chạm đến những nỗi niềm quen thuộc của những ai đang loay hoay giữa ngã rẽ cuộc đời, nơi tương lai vẫn còn mờ mịt, và gửi gắm một tình yêu thương ấm áp lan tỏa qua từng khung hình tinh tế và sâu sắc. Hơi tiếc với những hạn chế trong cách phát triển câu chuyện và chiều sâu nhân vật, bộ phim vẫn chưa thể vươn tới sự tròn đầy của một tác phẩm điện ảnh thực sự chín muồi.

Dẫu vậy, nếu bước vào rạp với tâm thế rộng mở, để đón nhận những điều phim làm được thay vì soi vào điều phim chưa thể, ta sẽ ra về với niềm hy vọng lớn lao, rằng đây có nhiều cái vụng, nhưng là cái vụng dũng cảm, rằng đây là bước khởi đầu đáng nhớ, đáng quan tâm cho hành trình của một đạo diễn trẻ còn nhiều điều để kể.

Thực hiện: Thái Vũ, Minh Giang