Bài viết về bộ phim Vita & Virginia (2018) được phỏng theo mối tình có thật giữa hai nhà văn Vita Sackville-West và Virginia Woolf.

_________________________

Trong căn phòng đắm chìm trong ánh sáng lỏng lẻo của thời gian, hai người đàn bà nhìn nhau – không như thể họ lần đầu gặp gỡ, mà như thể đã từng biết nhau từ một giấc mơ cũ chưa bao giờ tỉnh hẳn. Vita & Virginia không kể lại một câu chuyện tình theo trình tự, mà khơi dậy một trường vũ trụ riêng, nơi ngôn từ chảy tràn như mạch máu, nơi những cơn đau trở thành hình thể, và nơi tình yêu là một vết chạm – không nhằm chiếm hữu, chỉ để tồn tại.

Trong một buổi tiệc văn chương trôi nổi như sương mù giữa lòng Bloomsbury, Virginia Woolf ở đó, nhảy múa – lặng lẽ như một dòng chữ đang được viết dở. Mái tóc uốn nhẹ, ánh mắt không chạm vào ai mà lại xuyên qua tất cả. Virginia mặc một bộ đồ nam thời Elizabeth, một thân thể nữ đang thử vai diễn nam – như một điềm báo cho nhân vật Orlando mà cô sẽ dựng lên từ ký ức. Vita nhìn thấy điều đó không bằng đôi mắt, mà bằng trực giác của kẻ luôn truy tìm những linh hồn lạc lõng giống mình. Một người mang hình dạng như thể vừa bước ra từ trang sách cổ. Một người bước vào như thể muốn viết lại toàn bộ hiện thực.

Virginia: I heard you on the radio this morning.

Vita: I just read your latest novel.

Virginia: Why do you think your books sell more than mine?

Vita: Popularity was never a sign of genius.

Chỉ với vài câu nói, bộ phim đã khắc họa tinh tế sự căng thẳng ngầm giữa hai người phụ nữ vừa ngưỡng mộ, vừa ghen tị lẫn nhau. Virginia Woolf (Elizabeth Debicki) – mảnh mai, thần kinh mong manh, đôi mắt luôn như đang nghĩ về điều gì đó ngoài cõi thực. Vita Sackville-West (Gemma Arterton) – hào nhoáng, tràn đầy tự tin và khao khát chinh phục. Một người viết để tự cứu mình, một người viết để được sống khắp nơi.

Dù Vita là tiểu thuyết gia có sách bán chạy hơn, nhưng chính cô lại là người thầm ngưỡng mộ khả năng ngôn ngữ và trí tuệ siêu việt của Virginia. Trong khi đó, Virginia – dù bề ngoài điềm đạm – vẫn mang trong mình sự nghi ngờ và nhạy cảm khi bị đối chiếu với sự thành công xã hội của Vita. Chính sự bất cân bằng này trở thành lực hút đầy rối rắm – nơi tình yêu, đố kỵ và niềm ngưỡng mộ hòa quyện đến mức không thể phân tách.

Không phải tiếng sét, mà là một vết nứt trong cấu trúc cũ của bản thân họ. Không phải khao khát đơn thuần, mà là một lời mời gọi của bản nguyên – giữa những người đàn bà từng bị dạy phải im lặng, giờ đây đang mời nhau vào một cuộc nổi loạn mang tên “hiểu biết”.

Kể từ đó, họ viết. Không phải để kể chuyện – mà để giữ lấy nhau trong ngôn ngữ. Những bức thư – được đọc trực tiếp với ống kính – trở thành mặt hồ soi gương nỗi cô độc, nơi mỗi câu trả lời là một mảnh da bị lột ra khỏi lớp phòng vệ.

Khi tình cảm phát triển, bộ phim lựa chọn cách thể hiện nội tâm bằng việc để các nhân vật nói chuyện trực tiếp với máy quay – như thể họ đang đọc những bức thư cho người kia, nhưng đồng thời cũng độc thoại với chính mình. Đây là một thủ pháp điện ảnh táo bạo, giúp khán giả bước vào không gian riêng tư nhất của hai người phụ nữ: nơi những gì không thể nói ra trong đời thực được thốt lên bằng chữ, bằng ánh mắt, bằng sự im lặng.

Vita là người đi giữa thế gian, Virginia là người đi giữa các tầng của ý thức. Một người sống bằng khát vọng thân thể, một người sống bằng những vết xước siêu hình. Nhưng chính ở điểm chênh lệch ấy, họ tìm thấy nhau. Nhưng ngay cả khi tình yêu ở gần, Virginia vẫn cảm thấy bị bỏ lại trong thế giới của mình.

Virginia không được sinh ra để sống dễ dàng. Mỗi ngày với cô là một bức tường mềm mại được xây bằng âm thanh và ảo giác. Người đời gọi đó là điên – nhưng tôi thì muốn gọi đó là tâm trí nhạy cảm đến mức không thể chịu đựng sự thô ráp của hiện thực. Căn bệnh không giết chết thiên tài – nó là chất xúc tác. Chính những vết nứt thần kinh là khe hở cho ánh sáng văn chương rọi vào.

Căn bệnh của Virginia không cần được đặt tên. Vì nó không phải là bệnh, mà là một trạng thái tâm hồn vượt ra khỏi ranh giới của con người thường nhật. Cô nghe thấy những âm thanh không ai nghe. Cô sợ nước, sợ ánh sáng, sợ cả những điều dịu dàng nhất. Nhưng trên hết, cô sợ đánh mất mình – khi yêu.

Yêu Vita, cô như một đứa trẻ vừa run rẩy vừa cứng đầu. Cô không níu, nhưng cũng không buông. Cô viết Orlando để biến Vita thành một bóng hình bất tử, để dù người ấy rời đi, vẫn còn lưu lại trong văn chương – như thể tồn tại mãi. Cô không yêu Vita như một người đàn bà yêu một người đàn bà. Cô yêu như thể đang thấy một hình ảnh trong giấc mơ mà mình không thể bước vào, chỉ có thể viết lại.

Vita yêu Virginia bằng cách riêng của mình – nồng nhiệt, nhanh, đôi khi ích kỷ. Cô là một lữ khách trong đời người khác – và Virginia là vùng đất cô từng chạm vào, nhưng không thể ở lại lâu hơn. Không phải vì tình yêu không đủ. Mà vì Vita là người của chuyển động, của cơ thể, của thế giới. Virginia là người của nội tâm, của khoảng tối, của sự lặng lẽ đến ngạt thở.

Họ bước qua nhau như hai mùa không trùng khớp. Và chính sự không trùng đó khiến kỷ niệm giữa họ mãi mãi mang vị dang dở – thứ vị của những điều không hoàn thành, nhưng không bao giờ phai.

Orlando không phải là một cuốn tiểu thuyết. Nó là lời nguyền lãng mạn. Trong đó, Vita sống qua bốn thế kỷ, chuyển giới tính, mang theo những nét đặc thù nhất của linh hồn cô – sự di chuyển, vẻ đẹp, và nỗi buồn không gọi tên. Virginia không thể giữ Vita ngoài đời thực, nên cô giữ cô ấy bằng cách hóa thân. Đó là sự trả thù dịu dàng nhất mà văn chương từng làm được với hiện thực.

Điều khiến câu chuyện của Vita trở nên lạ lùng là cuộc hôn nhân không-hôn-nhân của cô. Vita có chồng – Harold Nicolson – một người đàn ông cũng yêu đàn ông. Nhưng họ vẫn giữ nhau, không bằng thể xác, mà bằng một bản đồng thuận cao quý. Không ghen tuông. Không giả vờ. Chỉ có thỏa thuận như kiểu: “Tôi hiểu anh không thuộc về tôi – và anh hiểu tôi cũng vậy.” Họ sống bên nhau không vì tình dục, mà vì một dạng tình bạn vĩnh viễn, trong đó họ cho nhau không gian để yêu người khác, nhưng không bao giờ rời bỏ nhau.

Đoạn đối thoại giữa Vita và Harold ở đầu phim như một tiểu luận ngắn về hôn nhân hiện đại - một định chế mà họ vừa tham gia, vừa phê phán.

Vita: “I didn’t sign a marriage contract. I negotiated one.”

Cuộc đối thoại trên sóng phát thanh Modern Marriage không chỉ là sự trình diễn quan điểm, mà là một màn lột xác của tư duy giới tính:

Harold: Marriage is less a piece of furniture and more like a plant.

A living organism in need of constant nurture.

Vita: It is not something we own, but something we grow.

Harold: And in so doing, we are offered the opportunity to nurture it in our own image.

Vita: Yes, but it does seem that men tend to regard themselves as the plant, and women, the soil. This is a poor state of affairs for both sexes.

…

Harold: But you do agree that the joys of motherhood are sufficient compensation for any such sacrifice?

Vita: Emphatically not.

Harold: Are you saying that your success as a bestselling writer thrills you more than your duties as a mother?

Vita: My professional success satisfies a different stomach.

Independence has no sex.

Ở đây, hôn nhân không phải là một “vật thể”, một món “nội thất” bất biến, mà là một “sinh thể sống” - như Harold nói, cần được “chăm sóc như một cái cây”. Nhưng quan điểm của Vita đi xa hơn: cô phản bác ngay cả phép ẩn dụ đầy thiện chí đó, khi nhận ra rằng trong mô hình tưởng như công bằng này, đàn ông vẫn tự cho mình là “cái cây” còn đàn bà là “đất”, thứ để nuôi dưỡng, không được di chuyển, không có chủ quyền.

Cuộc đối thoại trở thành nơi thể hiện sự nổi loạn tinh tế của Vita - một người phụ nữ khao khát tự do trong cả tình yêu lẫn tư tưởng. Câu nói “Independence has no sex” (Tự do không có giới tính) vang lên như một tuyên ngôn nữ quyền trong thời đại mà phụ nữ vẫn bị đóng khung vào vai trò “người mẹ” như thể đó là đỉnh cao duy nhất của sự hiến thân và giá trị sống.

Chính trong cuộc trao đổi này, ta thấy lý tưởng tình yêu và hôn nhân của Vita: không sở hữu, không quy phục, không định danh bằng giới tính hay vai trò. Sự mềm mại của tình cảm không đồng nghĩa với sự mềm yếu trong lý trí.

Điều cần nhấn mạnh là cuộc hôn nhân giữa Vita và Harold cũng không hề “bình thường” theo chuẩn mực thời đại. Harold Nicolson là người đồng tính, và Vita cũng có nhiều mối tình với phụ nữ - nổi tiếng nhất là với Violet Trefusis và Virginia Woolf. Cuộc hôn nhân của họ vì thế không dựa trên nhục cảm, mà là một bản giao kèo lặng thầm giữa hai cá thể Queer tìm thấy sự đồng minh trong một thế giới đòi hỏi họ phải sống giả vờ. Họ chia sẻ với nhau về tình nhân, về cuộc đời, về những quan điểm về chính trị, văn chương - và trong đó, sự hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau trở thành chất keo gắn kết lâu dài hơn bất kỳ niềm đam mê xác thịt nào. Sự thành thật đặc biệt trong cuộc đối thoại của họ ở Modern Marriage đến từ chỗ: họ không cần che giấu con người thật của mình trước nhau. Họ cùng nhau viết lại định nghĩa hôn nhân - không phải là ràng buộc, mà là tự do được chọn lựa và ở lại.

Bối cảnh Bloomsbury và nước Anh quý tộc của thập niên 1920 hiện lên như một chiếc váy ren cũ kỹ đang rách dần. Những salon văn học, những người mang danh vị bá tước hay nữ công tước – tất cả đều chìm dần trong sự hoang phế thanh lịch.

Trong khung cảnh ấy, tình yêu giữa hai người đàn bà không chỉ là câu chuyện riêng – mà là một hành động chống lại sự lụi tàn của trật tự cũ, là tiếng gọi mở đường cho một thế kỷ khác, nơi thân phận – giới – và ngôn từ không còn bị áp đặt.

Virginia và Vita không bao giờ “đến được với nhau” – không theo cách mà tiểu thuyết lãng mạn mong đợi. Nhưng họ ở lại trong nhau, như nỗi ám ảnh, như bóng của chính mình in trên người kia.

Một người viết ra người còn lại để giữ lấy hình bóng. Một người sống như thể muốn được viết lại. Và khi tình yêu không cứu được họ, thì văn chương sẽ giữ họ lại – mãi mãi.

“Independence has no sex.”

Tự do không có giới tính. Và tình yêu, đôi khi, không có lối ra – chỉ có tiếng vọng.