Đây là bài viết cá nhân của một đại diện All About Movies về anh Lê Ngọc Duy — người vừa có phim ngắn Before The Sea Forgets được ra mắt quốc tế tại LHP Cannes trong hạng mục Quinzaine des Cinéastes gần đây.

Mình viết bài này với mong muốn tóm lược một cách giản dị về khoảng thời gian mình được biết đến anh — với vai trò một nhà làm phim, một nhà tổ chức và một người bạn — cũng như để chia sẻ về những ảnh hưởng của anh đối với bản thân mình.

Mình có cơ hội gặp anh vài năm trước, khi cùng tham gia tổ chức chiếu phim với anh tại Đại học Hoa Sen trong một dự án chiếu phim nhỏ của những người yêu điện ảnh mang tên “Chớp Bóng.” Chớp Bóng tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn, với 3 chùm phim: ‘Sống Lại Đây, Rất Gan Dạ, Kiên Nhẫn’, ‘Ở Đó Không Ở Đó’ và ‘Nằm Giữa Ngày Và Mộng’ – lần lượt xoay quanh các phim nghệ thuật và gia đình, về đề tài queer, gia đình và những giấc mơ. Ba chùm phim nhìn lại dường như là một phản ánh rất cận về anh cũng như là dự báo cho những mối quan tâm trong thực hành của chính anh sau này.

Không lâu sau khi chớp bóng tan rã, anh bắt tay thực hiện bộ phim đầu tay của mình là Cuối Giường Dậy Lên Một Tiếng Gọi (The House That Stays) – công chiếu lần đầu tại lễ phim tốt nghiệp EOS 2022 của Đại học Hoa Sen và giành giải Phim sáng tạo nhất, đánh dấu bước đi đầu tiên trong hành trình dài của bộ phim. Sau đó, phim được chiếu ở nhiều chuỗi sự kiện của A Sông Collective – nơi anh là một thành viên, rồi đến S-Express, và có buổi công chiếu quốc tế (World Premiere) tại HIFF 2024. Từ đó, phim tiếp tục hành trình quốc tế qua Kaohsiung (Đài Loan), Uppsala (Thụy Điển), Liên hoan phim tài liệu và phim ngắn quốc tế ZINEBI (Tây Ban Nha), và Jogja-NETPAC Asian Film Festival (Indonesia). Một lần anh cũng báo tin vui phim được lọt vào danh sách rút gọn tại Liên hoan phim Busan.

Anh Duy mượn phim để bày tỏ nỗi lòng. Với anh, mỗi lần làm phim là một lần tâm sự cùng quá khứ – từ những chuyện nhỏ nhặt thời ấu thơ đến ký ức về gia đình, bạn bè, và đôi khi là những vấn đề vĩ mô như lịch sử quê hương.

“Tôi muốn kể những chuyện gần gũi và nhiều tình cảm nhất. Làm phim về lịch sử của gia đình và quê hương cũng là cách giúp tôi thấy rõ bản thân. Vậy nên, những phim ngắn của tôi trong giai đoạn này sử dụng nhiều giọng địa phương, nhân vật và địa điểm quay ở nơi tôi sinh ra và lớn lên…” anh chia sẻ. (Theo Báo Đà Nẵng)

Cũng bởi vậy, phim của Duy luôn có một ngữ điệu rất đặc thù của Đà Nẵng. Thế nhưng nếu phim ngắn đầu tay Cuối Giường Dậy Lên Một Tiếng Gọi thì nó chỉ là tiếng vọng quê hương từ những ngày cuối trong căn phòng sắp chuyển đi tại thành phố Hồ Chí Minh thì đến Before The Sea Forgets, hình ảnh, lịch sử và con người Đà Nẵng được hiện lên trọn vẹn trên phim.

Phim của anh khám phá các chủ đề như ký ức gia đình – quê hương, tính queer và tuổi trưởng thành, đặt trong bối cảnh lịch sử, với xu hướng lồng ghép chất liệu phi thực và thơ ca vào cốt truyện hư cấu. Khi nói về quá trình học tập, anh cho biết phần lớn thời gian là tự học qua việc đọc, xem, phân tích và tương tác với các tác phẩm điện ảnh cũng như những gì giao thoa, mở rộng ranh giới của điện ảnh.

Năm 2024, sau chặng đường tại HIFF anh tham gia khóa học làm phim Khmer Golden Palm do New Asian Filmmakers Collective tổ chức tại Phnom Penh (Campuchia), dưới sự cố vấn của các nhà làm phim châu Á như Lâu Diệp, Trương Minh Quý, Daniel Hui, Jayya Siddharta và Lei Yuan Bin – nhà sáng lập 13 Little Pictures, công ty sản xuất Before The Sea Forgets. Cũng tại đây, anh Duy thực hiện bộ phim thứ hai của mình – Ngày Tháng Không Quên (hiện đang trong giai đoạn hậu kỳ) cùng với một đoàn phim rất tinh giản chỉ vỏn vẹn vài người.

Với tác phẩm Before The Sea Forgets, hành trình của anh vươn lên không chỉ ở đề tài cá nhân mà còn mở rộng ra những bờ cõi mới trên con đường sự nghiệp khi là đại diện duy nhất của Việt Nam tại Liên hoan phim Cannes năm nay. Với ống kính mang màu sắc mơ màng, phim kể lại hành trình trở về quá khứ – nơi tình yêu đồng giới, chiến tranh và mất mát đan xen, để ký ức không bị lãng quên.

Bộ phim lấy bối cảnh tại Đà Nẵng, nơi từng hứng chịu những tiếng súng đầu tiên của thực dân Pháp vào năm 1858, và sau này, trở thành vùng đệm chiến lược trong cuộc chiến với Mỹ. Before the sea forgets, theo chân một cặp đôi đồng giới nam thơ thẩn trên bãi biển, lạc giữ rừng sâu, đi tìm mộ người người lĩnh bị lãng quên trong chiến tranh. Những cảm xúc mơ hồ, lặng lẽ, đan xen với chất lãng mạn của từng thước phim, và những cảnh thân mật không gọi thành lời. (Theo RFI)

Tuy vậy, khi nghĩ về anh Duy Lê, tâm tưởng của mình về anh luôn gắn liền với định danh giám tuyển phim (dù bản thân anh nhiều lần miễn cưỡng bảo mình anh không dám nhận là giám tuyển đâu). Mình nghĩ về anh Duy Lê và mình nghĩ về những chùm sự kiện Cinema Con Nhà Nghèo anh đồng thực hiện cùng chị đạo diễn Mai Huyền Chi tại A Sông. Những chùm phim với niềm quan tâm hướng đến các cách thực hành nằm ngoài dòng chảy chính của điện ảnh Việt Nam cũng như những văn bản giảm tuyển của anh và chị Mai Chi viết mà chúng mình vẫn hay lấy ra để học tập mỗi khi xây dựng chương trình riêng.

Mình nghĩ về anh Duy Lê và mình nghĩ lại về chớp bóng. Một tổ hợp chiếu phim, tuy nhỏ và chỉ tồn tại được vỏn vẹn nửa năm, nhưng phần nào đó làm thấu tỏ trong chính mình những tầm tiềm năng và độ quan trọng của việc thế nào là tổ chức chiếu phim có ý đồ cùng chiều sâu - bản thân cũng là một thực hành tri thức thông qua những sắp xếp mới hay như anh nói nôm na lúc ấy là ‘giám tuyển phim’ (dù với cùng những lý do như anh, mình cũng sẽ chẳng dám nhận đâu)

“Chớp bóng” của anh Duy Lê đã là 3 năm trước, và trong hệ sinh thái đa dạng các tổ chức chiếu phim sôi nổi ngày nay có lẽ cũng dễ dàng đi vào quên lãng như một dòng cước chú nhỏ trong lịch sử các cine-club ở Sài Gòn. Người đến nay vẫn còn lưu giữ nhiều ký ức về nó là anh. Anh nói về nó với một niềm tự hào lớn, như nó đã từng là một phản ánh rất chân thật về anh trong chặng đường đầu như một nghệ sĩ và một giám tuyển.

Những lần gặp anh, mình hay hỏi về Gin – dự án phim tài liệu đầu tiên anh làm khi theo học khóa Doc Cicada 2020. Đó là một dự án không thành, nhưng anh vẫn hay tự hào nói rằng tinh thần của nó đã được chuyển hóa vào những phim về sau của anh. Mình tự hỏi liệu tinh thần của Chớp Bóng đã chuyển hóa bao nhiêu phần vào các thực hành nghệ thuật của anh sau này – như cách anh cũng đã chuyển hóa với mình.

Trả lời phỏng vấn RFI về bộ phim mới, anh Duy Lê nói rằng:

“Tôi nghĩ nghệ thuật luôn dành cho khán giả, và thậm chí cũng dành cho những người thực sự yêu nghệ thuật bằng con tim của họ. Nên rất khó phân định là nó dành cho ai. Khi tôi làm phim, tôi cũng bày tỏ sự chân thành và tình yêu của mình với câu chuyện, với quê hương, và với Việt Nam.”

Chúc mừng anh Duy Lê, chúc anh thêm nhiều thành công trên con đường phía trước.

--------------

Trích dẫn và tham khảo:

- Nam Bình. Lê Ngọc Duy và niềm say mê điện ảnh. Báo Đà Nẵng. 2024

- Duy Lê. Tiểu sử. 2024 

- Chi Phương. Before the sea forgets : Dấu ấn Việt hiếm hoi tại LHP Cannes 2025. RFI. 2025