Phỏng vấn đạo diễn Trương Minh Quý và Nicolas Graux về bộ phim Hair, Paper, Water… (2025) & Cách công nghệ đang tác động đến điện ảnh

Chuyển ngữ bởi All About Movies từ bài phỏng vấn bởi Zac Ntime cho tờ Deadline.

-----------

Hair, Paper, Water…, hay Tóc, giấy và nước… được ra mắt trong hạng mục Concorso Cineasti del Presente tại Liên hoan phim Locarno.

Bộ phim được quay trong suốt ba năm bằng chiếc máy quay Bolex cổ điển, khắc họa bức chân dung đầy chiều sâu về một người phụ nữ vô danh đã chào đời trong một hang động hơn 60 năm trước, nay bà sống ở một ngôi làng và chăm sóc con cháu. Bộ phim nắm bắt nhịp điệu đời thường của bà, đồng thời ghi lại hành trình truyền lại thứ ngôn ngữ mẹ đẻ đang dần biến mất là tiếng Rục cho thế hệ sau, trong khi bà vẫn thường mơ thấy người mẹ đã khuất gọi mình trở về hang núi thuở ban đầu.

Trong cuộc trò chuyện cùng chúng tôi trước buổi công chiếu hôm nay, cả hai chia sẻ về sự khởi đầu trong hợp tác chuyên môn, lý do họ quyết định quay Hair, Paper, Water… bằng chiếc Bolex cổ, và cách mà bộ phim của họ được định hình từ một mối quan hệ đang thay đổi chóng mặt giữa điện ảnh và công nghệ.

-----------

DEADLINE: Hai anh gặp nhau thế nào?

NICOLAS GRAUX: Chúng tôi gặp nhau ở Brussels ngay trước dịch COVID. Lúc đó Quý đang học tại Pháp. Trong thời gian giãn cách, chúng tôi sống chung và bắt đầu chiếu cho nhau xem những tác phẩm từng làm trước đây và trao đổi ý tưởng. Tôi đã xem The Tree House, bộ phim tài liệu trước đó của Quý được làm trước Viet and Nam. Nhân vật chính của bộ phim đó cũng chính là nhân vật chính trong Hair, Paper, Water…. 

Quý kể rằng trong quá trình làm The Tree House, bà từng nói với anh: nếu thung lũng nơi bà sống bị ngập lụt, bà sẽ chèo thuyền trở về hang. Hình ảnh ấy ám ảnh chúng tôi, và chúng tôi nghĩ rằng có thể làm một bộ phim khác từ ý tưởng này. Đó là cách ý tưởng về bộ phim này ra đời.

TRƯƠNG MINH QUÝ: Lúc bắt đầu dự án này, tình cờ chúng tôi tìm thấy một chiếc máy quay Bolex dưới gầm giường trong phòng. Một người bạn của Nicolas đã để nó ở đó vài năm. 

Cả hai chúng tôi từng quay phim nhựa trước đây, nhưng chưa từng dùng Bolex bao giờ. Nó là một chiếc máy quay rất nhỏ và có nhiều hạn chế. Một chiếc máy rất cổ điển. Khi tìm thấy chiếc máy đó, đồng thời với ý tưởng về người phụ nữ chèo thuyền trở về hang, chúng tôi lập tức biết rằng mình sẽ dùng Bolex.

DEADLINE: Thật bất ngờ. Vậy các anh chỉ dùng một chiếc Bolex thôi à? Loại máy đó vốn rất thất thường, đúng không?

GRAUX: Chúng tôi có hai chiếc Bolex. Với Bolex, bạn chỉ có các cuộn phim dài ba phút. Và mỗi lần lên cót, bạn chỉ quay được tối đa khoảng 30 giây.

QUÝ: Giống như TikTok ấy.

GRAUX: Một dạng TikTok thuở ban sơ vậy. Một mặt, bạn phải cực kỳ cẩn trọng với những gì mình quay, vì không thể quay đi quay lại nhiều lần. Nhưng đồng thời, nó cũng giải phóng bạn, bởi vì chính cái máy quay đang định hình ngôn ngữ của bộ phim. 

Ví dụ, trong quá trình quay, tôi có thể phản ứng ngay với những gì thấy xung quanh, như quay con chó ngồi cạnh tôi trong 15 giây, hay bông dâm bụt dưới mưa. Những khoảnh khắc ấy có thể chẳng phục vụ chức năng kể chuyện, nhưng lại định hình được bộ phim. 

DEADLINE: Bolex không thu âm được, đúng không? Các anh khắc phục điều đó thế nào? Bởi bộ phim này lại có một không gian âm thanh sống động đến vậy.

QUÝ: Chúng tôi làm việc với ba kỹ thuật viên thu âm khác nhau. Không thể đồng bộ âm thanh trên máy Bolex. Và cũng không thể dùng clapperboard để đồng bộ vì chỉ có 30 giây quay. Vì vậy, toàn bộ âm thanh trong phim đều được tạo trước trên một phim trường.

DEADLINE: Các anh bắt đầu quay khi nào? Quá trình kéo dài bao lâu? Nó được thực hiện trước Viet and Nam à?

GRAUX: Chúng tôi có hai giai đoạn quay chính, cách nhau hai năm. Bởi vậy trong phim, bạn sẽ thấy cậu bé bỗng lớn lên. Điều đó không hề nằm trong kế hoạch, nhưng chúng tôi trở lại ngôi làng hai năm sau bởi biết rằng mình cần quay thêm.

QUÝ: Đợt quay đầu tiên diễn ra ngay trước Viet and Nam vào năm 2022. Và chúng tôi hoàn tất việc quay vào tháng 12 năm 2024.

DEADLINE: Việc gây dựng sản xuất và huy động kinh phí có dễ dàng hơn trong đợt quay thứ hai nhờ vào thành công của Viet and Nam không?

QUÝ: Khi bắt đầu huy động kinh phí, tôi cùng Thomas, Julien và các nhà sản xuất khác đã quyết định rằng bộ phim này không cần phải có quy mô lớn. Chúng tôi chỉ muốn đủ tiền để có thể sớm bắt tay vào thực hiện bộ phim. Ê-kíp ở Việt Nam rất nhỏ – chỉ bốn, năm người thôi. Tôi thấy may mắn khi đã quyết định làm bộ phim này trước Viet and Nam. Bởi nếu giờ mới bắt đầu thì có lẽ tôi không còn đủ sức nữa.

DEADLINE: Khi bộ phim dần mở ra, người ta thấy rằng những khía cạnh tưởng chừng đời thường trong đời sống nhân vật thực chất là cách lưu giữ và truyền lại những truyền thống như ngôn ngữ. Liệu ý tưởng ấy đã rõ ràng ngay từ đầu?

QUÝ: Trong đợt quay đầu, chúng tôi biết mình muốn làm điều gì đó với ngôn ngữ, nhưng chưa rõ cụ thể thế nào. Mãi đến quá trình dựng phim giữa hai đợt quay, điều đó mới sáng tỏ. Khi ấy, chúng tôi trở lại và xây dựng bộ phim xoay quanh ngôn ngữ. Cấu trúc bộ phim thật ra rất đơn giản: bạn thấy một hình ảnh trên màn hình, rồi nghe một từ để gọi tên thứ đó.

Nó như một cuốn từ điển thị giác vậy. Và chúng tôi thích mối liên hệ ấy – giữa hình ảnh và âm thanh. Thực ra hôm qua tôi vừa trò chuyện với nhân vật chính trong phim, lúc đó bà đang tiếp một nhà lưu trữ đến ghi lại ngôn ngữ của bà. Thật tuyệt khi có thêm nhiều người quan tâm đến việc lưu giữ thứ tiếng ấy.

DEADLINE: Thật thú vị khi anh mô tả cấu trúc phim là đơn giản. Tôi nghĩ nó có thể cơ bản, nhưng lại mang tính khai sáng vì ngày nay rất hiếm có bộ phim nào thực sự vận hành như một hình thức giao tiếp thị giác.

QUÝ: Đúng vậy. Bộ phim này gợi nhớ lại điện ảnh truyền thống của thời kỳ trước như phim câm, phim gia đình, hay những nhà làm phim như Jonas Mekas. Chúng tôi không có ý định tạo ra một bộ phim gia đình. Tuy nhiên, có một điều chúng tôi nhận thấy đã thay đổi suốt ba năm sản xuất là sự thay đổi chóng mặt của công nghệ đối với việc làm phim. 

Người ta đã ngừng nói chuyện với nhau, và giờ lại nói chuyện với máy tính. Cuộc bàn luận về công nghệ này không chỉ mang tính thẩm mỹ; nó không đơn giản là chuyện phim trông như kỹ thuật số hay trông như phim nhựa. Ngôn ngữ điện ảnh đã đổi thay. Tôi không quan tâm bộ phim này hay hay dở. Thay vào đó, bộ phim này là về việc thực hiện một dự án để lên tiếng vì một điều gì đó, hay lưu trữ những phẩm chất trú ngụ trong bạn. Và tôi thấy được tính người trong đó.

DEADLINE: Anh muốn khán giả đón nhận bộ phim này thế nào? Tôi có thể hình dung nó được trình chiều tại một không gian triển lãm chẳng hạn.

GRAUX: Với chúng tôi, điều này khá rõ ràng rằng nó thuộc về rạp chiếu phim, đặc biệt vì bộ phim đưa nhân vật chính trở về hang động của bà. Trong hang có bóng tối, và bạn chỉ có thể tìm được cảm giác đó khi ngồi đối diện với màn hình lớn ở trong rạp phim.