• Tựa đề gốc: Who Killed Captain Alex?
• Tựa đề Việt: Ai giết đội trưởng Alex?
• Đạo diễn: Nabwana I.G.G
• Quốc gia: Uganda
• Năm sản xuất: 2010
• Thời lượng: 74 phút

Giới thiệu:

“Một Hollywood tại Uganda: Nền Điện Ảnh Gây Sửng Sốt ”

Năm 2010, “Who Killed Captain Alex?”, được gán mắc là bộ phim hành động đầu tiên của Uganda đã bất thình lình trở thành một hiện tượng mạng qua đêm. Không chỉ ở riêng gì địa phương Uganda, cái tên Wakaliwood nhanh chóng được biết đến qua khắp những cộng đồng phim quốc tế. Với hơn 10 triệu bản phim được bán ra trên toàn quốc, hơn 100,000 lượt download trên mạng, đạo diễn Isaac Nabwana đã chính thức đưa nền điện ảnh hẻo lánh tại ngôi làng mình lên đến tầm cỡ điện ảnh thế giới.

Hollywood của Uganda, mang tên Wakaliwood, được khởi xứng vào năm 2005 bởi Isaac, hay còn được biết đến với cái tên Nabwana I.G.G, tại quê nhà mình ở làng Wakaliga thuộc thủ đô Kampala của Uganda. Tổ hợp Wakaliwood được xây dựng lên tại vùng trũng nhất vùng với phim trường làm bằng gạch tự đúc.

Thuộc vùng quê nghèo, khu tổ hợp này hoàn toàn không có nước máy và thường xuyên thiếu điện sinh hoạt. Với chỉ vỏn vẹn 2000 dân cư sinh sống tại nơi đây, tất cả đoàn phim và diễn viên trên phim hầu như đều là những người hàng xóm láng giềng của Isaac.

Chiến tranh, bom đạn vốn dĩ đã luôn là một phần trong tuổi thơ của Isaac khi lớn lên trong chế độ quân đội độc tài của tổng thống Idi Amin vào những 70s, với các cuộc thảm sát những bộ tộc địa phương trong công cuộc nhằm thanh lọc sắc tộc. Amani đi vào lịch sử với tội ác thảm sát 100,000 đến 500,000 người Uganda trong thời gian thống lĩnh của ông.

Thế nhưng xen kẽ giữa những hình ảnh man rợn về cuộc diệt chủng sắc tộc trong tuổi thơ của Isaac, về những cuộc bố ráp quân đội và những bầy xác người chất thành đống gần nhà anh, lại là những thước phim võ lâm Hong Kong của Lý Tiểu Long và những bộ phim hành động gay cấn đã mời gọi anh dấn chân vào con đường làm phim.

Chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi những ký ức về một Uganda nhiều trắc trở cũng như về một loại hình điện ảnh hành động nặng tính hình thức, những bộ phim của Isaac thường phác họa lên một bức tranh về xã hội Uganda hiện đại đầy hiểm nguy và bạo lực tiềm ẩn, được thể hiện một cách vô cùng dí dỏm và hài hước qua bàn tay của anh.

Thế nhưng những tiếng cười ấy lại không nhằm xoa dịu đi sự kịch tính hay những tình huống khó khăn trong phim. Và bạo lực trên phim không được sử dụng như đích đến, mà như một công cụ nhằm vượt lên những hình thức diễn đạt thông thường, một loại hình điệna nhr không nhằm để hướng đến một ý nghĩa hay thông điệp nào đấy mà nhằm để hình thành ra một phong cách nghệ thuật riêng, một tấm gương biến dạng phản ảnh lên một xã hội Uganda hiện đại một cách đầu mỉa mai.

Who Killed Captain Alex kể về một đoàn lính biệt kích do đội trưởng Alex dẫn đầu được tổng thống Uganda giao phó để diệt trừng một băng đẳng buôn bán ma túy đang hoành hành tại vùng thôn quê ở Kampala.

Đóng vai trò đạo diễn, biên kịch, sản xuất, dựng phim, quay phim, cũng như bất kì nghĩa vụ nào khác cần thiết, Isaac làm ra Who Killed Captain Alex với kinh phí rất thấp chỉ vỏn vẹn 85 đô (trên dưới 2 triệu VNĐ). Anh tận dụng mọi vật dụng thường ngày có sẵn để làm đạo cụ; sử dụng ống nhựa PVC và chảo rán để chế súng, bao cao su chứa bột nhuộm đỏ để làm bom giả, etc… Bộ phim được dựng hoàn toàn trên một chiếc máy bàn cũ được xây từ linh kiện phế thải, đạo cụ và thiết bị quay được tự làm từ xưởng đồng nát gần nhà, còn trang phục do tổ diễn viên tự quản lý.

Thế nhưng những thiếu sót được thể hiện rõ ràng trên phim này, từ âm thanh thu trên địa điểm không rõ tiếng, những hình ảnh nhiều lỗi sáng, hay đặc trưng nhất là những hiệu ứng kỷ xảo trông rất giả tạo trên phim, lại đem đến một nét đặc trưng riêng cho Wakaliwood và Who Killed Captain Alex .

Khác với những bộ phim hành động Hollywood được Isaac dùng làm cảm hứng cho có chất lượng sản xuất cao thường có mục đích nhằm lối kéo khán giả nhấn chìm vào trong thế giới bộ phim. Thế giới điện ảnh của Wakaliwood lại thường hướng ta đến một trải nghiệm điện khácvới những bộ phim giải trí thông thường, khi những sự thiếu sót rõ ràng ấy lại khiến ta có cảm giác như mình đang được xem một bộ phim vẫn còn đang được làm ra thay vì một sản phẩm hoàn thành. Như thể một thước phim tài liệu hơn một bộ phim chính kịch, tâm trí ta dường như hướng đến cách bộ phim được làm ra hơn chính bản thân câu truyện ta đang theo dõi.

Nhưng đấy lại chính là giá trị của bộ phim: những gì phim của Nabwana có thể còn nhiều thiếu sót để ta có thể đắm chìm vào trong câu chuyện, ta lại nhận thức được rõ rằng hơn về quá trình của nó, về một cộng đồng cùng nhau làm ra một tác phẩm không chỉ nhằm để bày tỏ sự kính mộ những thể loại điện ảnh họ thích mà còn để vinh danh những không gian sống và tập thể sinh hoạt hàng ngày trên những khu nhà xóm làng của họ.

Quá trình sản xuất và tinh thần hướng tới cộng đồng trong các bộ phim của Nabwana được thể hiện rõ ràng ở nửa sau tiêu đề mở đầu phim của Wakaliwood: những cảnh quay “hậu trường” dàn diễn viên và đoàn làm phim theo đúng nghĩa đen ở sân sau nhà họ. Nó tương tự như những đoạn phim hậu trường cảnh mạo trong phim Hongkong ở cuối phim, nhưng giờ đây được đặt hẳn lên đầu phim như một lời tuyên bố về tinh thần tập thể làm phim của Wakaliwood.

Who Killed Captain Alex từ đấy không chỉ tượng trưng cho niềm đam mê của một người bất chấp mọi khó khăn vượt lên hoàn cảnh để làm phim, mà còn là những khát vọng và hoài bão về điện của cả một cồng động Wakaliwood hẻo lánh ở Uganda, ngay cả khi biết rằng khả năng thành công là rất thấp.

Link phim tải phim đã chèn sub cứng: Google Drive

____________

Nguồn tham khảo và lược dịch cho phần giới thiệu:

- Inside Wakaliwood: Kampala’s action movie studio (2018), Frédéric Noy. The Guardian

- Wakaliwood: The cinematic dream of a Uganda slum (2018), Stefano Schirato, Al Jazeera ( Điện Ảnh Uganda Có Gì: Có Captain Alex và Những Giấc Mơ, biên dịch bởi Lớp Phim)

- The Action Scene: Wakaliwood and an Aesthetic of Communal Process (2021), Mubi Notebook Column