Cu Li Không Bao Giờ Khóc là một bộ phim về ký ức, và cách chúng xói mòn, hình thành, và đôi khi giam cầm chúng ta. Sự trở về của bà Nguyện luôn bị ám ảnh bởi những ký ức về cuộc sống của bà ở Đức, nơi bà từng hy vọng tìm kiếm sự ổn định nhưng chỉ gặp thêm gian truân. Cuộc hôn nhân xa xôi của bà phản ánh một thời đại di cư và chia lìa; là một công nhân nhập cư, bà là dấu tích của thế hệ đã phải vật lộn để tìm thấy một mái ấm cả trong và ngoài Việt Nam.

Bà gặp lại cô cháu gái Vân giữa thời điểm cô đang lạc lối và yếu đuối nhất. Khi chứng kiến Vân đang vướng vào những vấn đề của lối sống hiện đại của người trẻ, bà Nguyện như mắc kẹt giữa quá khứ và hiện tại, giữa những giá trị xưa cũ và một thế giới đang đổi thay.

Thông qua những cảnh quay tĩnh, dài và bảng màu đơn sắc, đạo diễn Phạm Ngọc Lân khắc họa chất thê lương và gần như siêu thực của chuyến đi lang thang của bà Nguyện. Không gian sống của bà như ngưng đọng trong thời gian, thế giới của bà bị tước đi sắc màu khi bà bước qua những nơi chốn vừa quen thuộc vừa thay đổi sâu sắc. Nhịp độ chậm rãi của bộ phim làm nổi bật sức nặng của những ký ức của bà và sự bất lực trong việc hòa hợp quá khứ với hiện tại.

Đối với những người trẻ như Vân và Quang, họ còn có hiện tại và tương lai như cách người ta luôn rao giảng về lối sống trân trọng từng giây phút đang xảy đến với mình. Họ thiên vị hiện tại đến như vậy bởi vì hiện tại là thứ tạo ra quá khứ và dẫn đường đến tương lai. Song, đối với người ở độ tuổi của bà Nguyện, quá khứ là tất cả những gì bà có, là “hành lý” bà gom góp được sau cả đời người sinh sống ở nước ngoài. Vì thế, hành trình của bà Nguyện trong phim không còn là một cuộc đấu tranh với mục tiêu rõ rệt vì bà không còn gì để tranh đấu nữa. Thứ bà đang kiếm tìm là hành trình hòa giải nội tâm, nơi bà phải đối mặt với những điều cũ kỹ đã dần phai nhạt nhưng vẫn còn nguyên cảm giác đau đớn, được thêm phần phức tạp bởi con cu li lặng lẽ hiện diện – một sinh vật mang gánh nặng bí ẩn của riêng nó và có thể là cả ký ức về người chồng đã khuất của bà.

Nằm trong chính tựa đề phim, con cu li nhỏ bé, lặng lẽ với đôi mắt to tròn như thể nhìn thấu tâm can của người đối diện. Đôi mắt ngây ngô này dường như chứa đựng những điều bí ẩn không lời, là bóng dáng quá khứ mà bà Nguyện không thể bỏ lại. Tương tự, đôi mắt đầy tiếc nuối của bà cũng luôn nhìn xa xăm vào hư vô để kiếm tìm một miền đất hứa nơi bà được trở về với tuổi trẻ của mình.

Không chỉ con cu li, mà chính Hà Nội cũng là nhân vật đặc biệt trong phim. Thành phố này là chứng nhân thầm lặng cho những biến động trong cuộc đời bà Nguyện. Những cảnh quay chậm rãi, màu phim đen-trắng đơn điệu khiến thành phố như ngưng đọng, hiện ra dẫu biết là gần gũi nhưng lại toát lên vẻ vô cùng lạ lẫm. Hà Nội đã thay đổi, nhưng cũng như bà, vẫn mang nỗi hoài niệm về một quá khứ mà dù muốn hay không cũng không thể quên.

Là một người chỉ trông thấy nhịp sống thủ đô qua những bản tin thời sự và phim truyền hình VTV chứ chưa thực sự hòa vào làm một với nó, Hà Nội trong Cu Li Không Bao Giờ Khóc hiện lên dịu êm chứ không ồn ã, chậm rãi chứ không hối hả chứ không phải là Hà Nội tôi đã làm quen qua chiếc màn hình TV. Hà Nội trong phim dường như không có thật, mà nó hiện lên như một chốn tồn tại trong giấc mộng đầy mơ hồ của bà Nguyện. Khi đặt một cái nhìn điện ảnh và thi vị lên một nơi chốn dù có quen thuộc như nào đi chăng nữa, nhà làm phim vẫn có thể khám phá ra một vùng đất mới lạ đang ẩn mình trong từng ngóc ngách của nơi đó như cách đạo diễn Phạm Ngọc Lân đã làm trong Cu Li Không Bao Giờ Khóc.

Được xem như là bản mở rộng của bộ phim ngắn trước đó của anh là Giòng Sông Không Nhìn Thấy, Cu Li Không Bao Giờ Khóc tiếp tục nỗi trăn trở của Phạm Ngọc Lân về sự đổi thay của con người trước dòng chảy xê dịch của thời đại được ẩn dụ qua dòng sông thời gian. Trong bộ phim ngắn này, NSND Minh Châu cũng đã vào vai một người phụ nữ tên Nguyện đi ngược lên thượng nguồn sông Mê Kông và gặp lại người tình năm xưa tại một trạm thủy điện. Nếu xem dòng sông là thời gian, thì thủy điện là cách con người cố gắng chấp niệm những thời khắc và ký ức đã trôi xa. “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông,” đúng, nhưng với chiếc đập này, ta sẽ mãi đắm chìm được trong dòng sông của sự hoài niệm đó.

Cu Li Không Bao Giờ Khóc là một bộ phim nghệ thuật nhưng không hề khó xem, nó không quá dài hay và quá chậm rãi như Bên Trong Vỏ Kén Vàng cũng được trình chiếu tầm này năm ngoái. Bộ phim mang một màu trắng đen khiến khán giả đại chúng ngại ngần tiếp cận, song, khi đã vượt quá chiếc vỏ đọc đơn sắc này rồi, họ sẽ được chiêm ngưỡng những khung hình phim đẹp mê hồn dù mang màu sắc hay không, thưởng thức một câu chuyện xung đột gia đình thật gần gũi và đời thường (màn cãi nhau ngắn ngủi của bà Nguyện và cô cháu Vân đối với tôi ăn đứt hẳn phân cảnh cãi nhau one shot trong Bố Già), cũng như nếm thử “mùi vị” của một bộ phim art house thuần Việt dễ xem để tạo tiền đề tiếp cận sâu hơn vào thể loại phim này nếu họ có hứng thú.

Sự giằng co giữa hai thế hệ trong phim càng giúp Cu Li Không Bao Giờ Khóc mở rộng tệp khán giả của mình hơn, vì dù họ có thuộc thế hệ người trẻ nông nổi đầy bấp bênh của Vân hay người cao như bà Nguyện luôn ám ảnh với cảm giác bị thời đại lãng quên, họ đều có thể nhìn thấy chính mình trên màn ảnh. Để làm được điều đó, đạo diễn Phạm Ngọc Lân phải thấu hiểu tâm tư của những người thuộc hai mốc thời đại khác biệt nhau này.

Anh không chỉ kể một câu chuyện đơn thuần mà còn mở ra những suy ngẫm về sự liên kết giữa các thế hệ, về nỗi đau và cả cách chúng ta tập buông bỏ quá khứ. Kết của phim đột ngột và dang dở, tựa như cách cuộc đời đôi khi kết thúc. Nỗi lo âu và sự khó khăn sẽ không có hồi kết, nó chỉ được truyền lại cho thế hệ mai sau. Thế nhưng nó không phải là di sản duy nhất mà người trẻ được nhận, đó còn là lòng tốt và sự thấu cảm mà con người dành cho nhau.