Trích: Cuộc phỏng vấn giữa Jonas Mekas và tờ báo 3AM, thực hiện năm 2005

<Sống tại New York vào thời điểm sự kiện ngày 9/11 xảy ra, hẳn ông sẽ có những trăn trở về việc đấy.>

Tôi đã quay cảnh tòa nhà sụp đổ. Tôi nghĩ lúc đấy New York dường như tạm thời chậm lại một nhịp. Mọi người bỗng trở nên nghiêm túc hơn, trầm mặc hơn. Nó không hẳn là một cảm giác dễ chịu, mà giống như đám mây của sự nghiêm túc đã bao trùm cả New York. Nhưng khi tôi rời đi vài ngày trước, New York đã ít nhiều trở lại trạng thái ban đầu. Ngoại trừ, kể từ sự kiện đấy, mọi người bắt đầu quan tâm hơn chút đến những câu hỏi như: Tại sao điều đó lại xảy ra? Tại sao người ta lại ghét Mỹ đến thế? Liệu lý do có thể là gì? Và câu trả lời đang dần hiện hữu rõ hơn. Bây giờ nó chưa lộ rõ nhưng tôi nghĩ qua thời gian mọi người sẽ mau chóng nhận ra. Nên đó là một điều rất bổ ích. Và tôi thấy điều đó là rất tốt. Điều duy nhất tôi cảm thấy tệ là về tình trạng giữa Israel và Palestine bây giờ và tôi không thể nói “Israel” vì ở Mỹ không hề có người Israel, chỉ có người Do Thái mà thôi! Và người Do Thái ở Mỹ đang xuất hiện ở rất nhiều nơi quan trọng và có quan hệ với rất nhiều nhân vật kỳ cựu và họ đang gây áp lực lên các Thượng nghị sĩ và chính phủ Mỹ, họ có quyền lực rất lớn. Vì vậy, Mỹ chỉ hỗ trợ Israel chứ không hỗ trợ Palestine, điều mà tôi coi là tội ác, vì những gì Israel đang làm với Palestine.

Ý tôi là, bạn nên nhìn nhận những gì Israel đang làm với Palestine. Làm sao có ai chấp nhận được tình trạng này cơ chứ? Bây giờ hãy tưởng tượng như này, một người dân Palestine đang sống trong ngôi nhà của họ và người Israel đến và nói “Bạn có thể bán ngôi nhà của bạn cho tôi được không?”, và người Palestine trả lời, “Không, tại sao tôi lại phải bán ngôi nhà của mình cho bạn? Tôi yêu quý ngôi nhà này. Đây là nhà của tôi.” Nhưng sau đó người Israel đi và đem một quân đội đến để đuổi người Palestine đi. Làm sao ai có thể chấp nhận được chuyện này? Nó là một hành động dã man. Nó là một tội ác. Tôi không thể hiểu được làm sao bạn có thể đối xử với một người khác như thể họ là sinh vật thấp kém hơn bạn. Bạn biết đấy, như thể tôi có quyền tự do nhưng tôi sẽ quyết định bạn có quyền tự do hay không! Đó là chế độ nô lệ. Vì vậy, vào thời điểm này, người dân Palestine đang bị đặt vào vị trí nô lệ trong mối quan hệ với Israel. Và điều đó là “nhờ” vào Mỹ. Tôi có thể nói gì đây?

[…]

<Ông có làm thơ như cách ông làm phim không? Cái cách mà không cần sự ép buộc nào ấy?>

Có chứ. Thơ của tôi có rất nhiều giai đoạn. Có giai đoạn thơ có tính nhạc, nhưng giai đoạn đầu tiên là một chuỗi những bài thơ bình dị dựa trên các mùa trong năm, phần lớn là về các ngôi làng ở Lithuania, miêu tả hoạt động hằng ngày của con người ở đấy, rất chân thật, như một kiểu thơ tư liệu. Không hề có tính nhạc chút nào. Sau đó mới là giai đoạn thơ có tính nhạc, rất là khác biệt với giai đoạn trước đó. Tôi có khoảng 6 đến 7 cuốn sách về những bài thơ của tôi.

<Ông có xem bản thân là một nhà thơ không?>

Xui xẻo thay, tôi có. Tất cả những bài thơ của tôi đều được viết bằng tiếng Lithuania. Đã có những bản dịch cho chúng. Hiện tại tôi có một cuốn sách thơ bằng tiếng Anh. Một lần nữa, nó không hề mang tính nhạc mà thay vào đó nó mang tinh thần tư liệu nhiều hơn. Tôi nhắc đến việc thơ của tôi được viết bằng tiếng Lithuania bởi vì đối với người Lithuania, tôi chỉ là một nhà thơ! Họ không hề biết đến những tác phẩm điện ảnh của tôi. Với phần còn lại của thế giới, tôi là một nhà làm phim. Nhưng với người Lithuania thì không!

<Ông có thích Tarkovsky không?>

Không. Đối với tôi, những bộ phim của ông ấy nặng nề quá. Nó luôn đắm chìm trong quá khứ và nặng nề đến mức tôi và bạn bè luôn nói rằng chúng tôi hy vọng điện ảnh Nga sẽ giải thoát bản thân khỏi hơi thở của Tarkovsky và bắt đầu tự do phát triển. Bởi vì chúng quá nặng nề. Phần lớn điện ảnh Đông Âu quá nặng nề. Phong cách diễn xuất đã quá lỗi thời và nội dung cũng thế, khán giả vẫn còn quá ám ảnh với những thứ không quan trọng với nhân loại. Vậy thì tại sao cứ vướng bận những thứ đấy? Hãy tiến về phía trước. Và ngừng ám ảnh quá khứ.

<Về định hướng tương lai của ông?>

Bạn sẽ thấy những đoạn phim của tôi sớm thôi. Chúng sẽ có thời lượng rất dài, có thể tầm 20 tiếng. Tôi có tổng 900 tiếng video mà tôi đã thực hiện kể từ năm 1987. Tôi đang bắt đầu biên tập chúng đây. Tôi thật sự không biết khi nào tôi sẽ hoàn thành việc đấy. Và tôi cũng có rất nhiều đoạn phim từ những chuyến đi của tôi. Tôi muốn làm một bộ phim về chuyến đi. Và tôi còn có 3 hay 4 cuốn sách nữa. Tất cả đều là nhật ký viết tay của tôi. Nhật ký của tôi chất đống rất nhiều, tích lũy trong suốt 40 năm qua mà. Nó làm tôi rất là đau đầu! Tôi chỉ mới hoàn thiện sắp xếp được 3 năm thôi: 1950, 1951, và 1961. Tôi còn phải giải quyết 40 năm còn lại, và mỗi năm mất khoảng 2 tháng để biên tập. Rất là đau đầu.

___________________________________

Jonas Mekas (1922-2019) là đạo diễn và là nhà thơ người Lithuania. Ông được xem là cây trụ trời trong dòng điện ảnh thể nghiệm nói chung và home-movies nói riêng. Sinh thời, ông cùng anh trai vì chiến tranh mà bị lưu đày, phải chạy trốn khỏi quê nhà. Sau khi đến New York, ông đã mượn tiền để mua chiếc máy quay Bolex và từ đó, điện ảnh avant-garde ra đời. Những thước phim của ông tựa như một phép màu điện ảnh - tuy chỉ là những khoảnh khắc đời thường nhưng lại rất đỗi chân thành, hiền dịu, và đẹp đẽ. Ngoài ra, ông và bạn bè thường hay tham gia các hoạt động âm nhạc tại các câu lạc bộ ở New York dưới tên ban nhạc Now We Are Here. Trong buổi diễn tại Emily Harvey Foundation vào ngày 6/11/2009, ông đã hát bài “I am a Palestinian” do chính ông viết:

“I am a Palestinian

I live in Palestine

I live in a beautiful house

I love my house

My parents lived in this house

My grandparents lived in this house

I love my house

I live in Palestine

A nice Israeli soldier came

He said to me

Would you sell me your house?

I said why should I sell my house?

I like my house

It’s a beautiful house

Why should I sell my house?

So the nice Israeli soldier said:

It’s very nice that

You like your house

So we had some tea

We had some tea

And the Israeli soldier

Said goodbye

And I am still

In my beautiful house

No No No

Father

I don’t like this fairy tale

I don’t like this fairy tale

It’s not true

Not true

No no no my child

This is just a fairy tale

This is just a fairy tale

This is just a fairy tale

I don’t like this fairy tale

Oh my child

Oh my child

The time will come

The times will come

The times will come

My child

The times will come

I would like to be in my old house

Oh my child

The times will come

The times will come”