(Dịch từ bài luận của đạo diễn Martin Scorsese vào ngày 07/03/2016. Scorsese đã bày tỏ lòng cảm mến vô bờ đến vị đạo diễn gạo cội Luchino Visconti)

Luchino Visconti là một trong những nghệ sĩ kiệt xuất nhất lịch sử điện ảnh. Ông đã sống một cuộc đời rất đỗi ly kỳ, đã đi qua bao ngã rẽ thăng trầm của lịch sử, văn hoá và nghệ thuật châu Âu.

Visconti xuất thân từ nhánh Milan của một trong những gia tộc lâu đời nhất châu Âu, có nguồn gốc từ đầu thế kỷ thứ XIII. Tuổi trẻ Visconti có lẽ giống hệt như một nhân vật hào hoa bước ra từ chính những bộ phim quý tộc thượng lưu về sau ông làm, chẳng hạn như Senso hay là The Leopard – phải, vị đạo diễn tài ba đã được sinh ra trong thứ gấm vóc, nhung lụa như thế. Nhưng đến một thời điểm định mệnh của thập kỷ 30, niềm đam mê cháy bỏng đối với sân khấu, opera và điện ảnh đã đưa ông đến một ngã rẽ hoàn toàn khác.

Visconti đã có quãng thời gian học việc với Jean Renoir và làm trợ lý cho một vài tác phẩm của Renoir trong thời gian ông gắn bó với Mặt trận Bình dân Pháp – thực ra, chính Renoir là người đã đã tạo nên nguồn cảm hứng cho Visconti trong bộ phim đầu tay mang tên Ossessione - một phiên bản chuyển thể từ cuốn tiểu thuyết The Postman Always Rings Twice. Đời sống nghệ thuật và chính trị của Visconti dường như hoà chung làm một – thế rồi, ông bắt đầu con đường làm phim, trở thành đạo diễn sân khấu kịch nghệ trong những năm tháng chiến tranh, và cùng lúc đó, ông đã gia nhập Đảng Cộng sản và tham gia Phong trào Kháng chiến.

Ông thường được người đời nhớ đến như một nghệ sĩ chính trị tài ba, thế nhưng điều đó phải chăng vô tình đóng khung sự vĩ đại của con người ấy? Cảm quan của Visconti về lịch sử châu Âu thật thâm thuý, bao la, và chàng trai phong lưu, nho nhã ấy đã soi tỏ mọi ngóc ngách cuộc sống xa hoa của những con người giàu có, uy quyền – để rồi đến một thời điểm định mệnh của cuộc đời, chàng bị thu hút, mê đắm vào những góc khuất, vào cái trần trụi, vào những mảnh đời nghèo khó, yếu đuối và bất lực. Visconti có một cảm nhận mạnh mẽ, rằng dẫu là bất cứ ai, bất cứ thân phận nào, từ những người đánh cá Sicilia cơ cực trong tác phẩm Tân Hiện Thực kinh điển La Terra Trema cho đến những nhà quý tộc Venice vương giả trong Senso, thì cũng chịu sóng gió dưới những thăng trầm của lịch sử.

Visconti đã đạo diễn 14 bộ phim trong suốt cuộc đời mình, và mỗi tác phẩm đều là một phép lạ phi thường. Một số bộ phim của ông, chẳng hạn như Senso, The Leopard hay Rocco e i suoi Fratelli [Rocco and His Brothers], đều nằm trong số những kiệt tác vĩ đại nhất lịch sử điện ảnh. Chắp bút bởi Visconti và người cộng sự lâu năm Suso Cecchi D’Amico (cùng với sự đóng góp của bốn nhà văn khác), kịch bản Rocco and His Brothers góp nhặt những tinh hoa từ truyện ngắn Ghisolfa Bridge của nhà văn người Milan - Giovanni Testori, đồng thời lấy cảm hứng từ tiểu thuyết Joseph and His Brothers của Thomas Mann và The Idiot của Dostoyevsky. Visconti đưa ta theo chân cuộc đời Rocco (Alain Delon) và ba người anh em gồm Simone (Renato Salvatori), Ciro (Max Cartier) và Luca (Rocco Vidolazzi), những chàng trai ấy đã cùng người mẹ (Katina Paxinou) đi từ nam ra bắc để tìm kiếm một cuộc sống tốt đẹp hơn. Không giống những tác phẩm cổ trang Senso hay The Leopard, Rocco lấy bối cảnh đương đại, tại thời điểm nước Ý đang đứng dưới cuộc bùng nổ công nghiệp và kinh tế giữa thập kỷ 60. Bộ phim đã lột tả những tác động từ xã hội mới lên mái ấm gia đình đang trên bờ vực tan rã.

Khi Rocco and His Brothers ra mắt vào năm 1960, đã bao người lên tiếng chỉ trích bộ phim bởi họ cho rằng mọi thứ bị cường điệu cảm xúc. Bộ phim tựa như một vở opera miên man, giống như tất thảy các tác phẩm khác của Visconti, thế nhưng những lời phê phán về tính cường điệu cảm xúc ấy chẳng có nghĩa lý với tôi. Rocco là bức hoạ trần trụi về nền văn hóa Ý. Tôi là đứa trẻ được sinh ra và lớn lên trong nền văn hóa Ý-Mỹ, mọi thứ cũng chẳng khác biệt là bao. Đối với lũ chúng tôi - tức bản thân tôi cùng gia đình và bao bạn bè thương mến – thì sức biểu đạt cơ thể và cảm xúc của các nhân vật trong phim, đặc biệt là nhân vật người mẹ của Katina Paxinou, dường như là sự phản ánh trần trụi nhất, vào có lẽ chỉ hơi chút cường điệu cái cuộc sống ly kỳ, bộn bề mà chúng tôi ngày ngày đều trải qua. Tất cả lũ người Ý chúng tôi đều chiêm ngưỡng sự “thái quá, cường điệu” ấy trong cuộc sống hàng ngày.

Rocco là một trong những thước phim đen trắng nguy nga, tráng lệ nhất tôi từng được chiêm ngưỡng trong suốt cuộc đời. Từng khung cảnh phim, quay bởi ngài Giuseppe Rotunno vĩ đại, đều hiện lên thật trong ngần, thanh tao và huy hoàng – tựa như một sự kế thừa, xiển dương những tinh hoa mẫu mực từ Chủ nghĩa Tân Hiện Thực xưa cũ. Gửi lời tri ân đến Gucci, The Film Foundation cùng những người bạn thương mến của chúng tôi tại Cineteca di Bologna, giờ đây kiệt tác một thời của Luchino Visconti đại tài có thể được trải nghiệm một lần nữa, với tất cả hùng lực man dại và vẻ đẹp nguyên sơ, bi tráng.