Asparagus của Suzan Pitt từng được chiếu mở màn cho Eraserhead của David Lynch trong thời kỳ bộ phim này dần trở thành hiện tượng văn hóa underground tại các rạp chiếu đêm thập niên 1970. Cả hai tác phẩm trên cùng trôi dạt trong một thực tại trừu tượng, nơi từng chuyển động chỉ có thể tạo tác từ đôi tay trần trụi của người nghệ sĩ.

Pitt kết hợp cắt ghép hình ảnh, stop-motion, hoạt hình vẽ tay và tô màu thủ công trên các tấm celluloid để dựng phim. Cả sự nghiệp của bà là một cuộc thể nghiệm hình thức liên tục, được nuôi dưỡng bởi cảm hứng từ thế giới tự nhiên. Trong Asparagus, thiên nhiên hiện lên tràn ngập qua những hình ảnh hoa cỏ mang dáng dấp của cơ quan sinh dục: một ẩn dụ không mấy tinh vi cho sự sống và khả năng sinh sôi của nó.

Chuyển động trong phim của Pitt mang chất mộng mị, uyển chuyển, liên tục biến hình. Bà tránh những cú cắt cảnh gắt gỏng, thay vào đó dùng kỹ thuật chuyển cảnh như tan chảy, gợi cảm và uyển chuyển, khiến tổng thể phim như đang chìm vào ảo giác. Trong Asparagus, mỗi lần một cánh cửa hay khung cửa sổ mở ra, lại xuất hiện lớp hình ảnh lồng vào sâu bên trong lớp hình ảnh khác, như thể Pitt đã dựng nên một phiên bản Alice lạc vào xứ sở thần tiên, nơi cú rơi vào hố thỏ không bao giờ chạm đáy. 

Hình ảnh trong phim uốn lượn, cong vút, mang cảm quan nữ tính được kiến tạo một cách rõ rệt. Những bàn tay ve vuốt hình thể phồn thực, mềm mại, ngập ngừng chuyển động theo nhịp điệu mở và khép của khuôn miệng: tất cả càng làm nổi bật nét gợi cảm đầy chủ đích. Tác phẩm của Pitt là siêu thực, nhưng cũng đầy chủ ý. Cách tiếp cận trực diện của bà đã trao cho tác phẩm khả năng chạm sâu vào những tầng lớp cảm quan, khiến người xem cảm thấy như tâm hồn của chính bà đang sống động, cư ngụ bên trong từng khung hình.

Pitt qua đời năm 2019, nhưng ảnh hưởng của Asparagus và những tác phẩm bà để lại vẫn lan tỏa mạnh mẽ trong giới hoạt hình thể nghiệm, nghệ thuật thị giác và điện ảnh. Một cộng đồng sáng tạo đã hình thành trên nền di sản của bà trong suốt nhiều năm. Trong một bài tưởng niệm, nhà làm phim hoạt hình Julie Zammarchi, bạn thân và đồng nghiệp của Pitt, nhớ lại những cuộc trò chuyện sâu sắc với bà về nghệ thuật và cuộc đời. Zammarchi kể lại rằng: “Không có chủ đề nào là cấm kỵ hay quá riêng tư. Bà luôn rộng lòng trong những cuộc phỏng vấn miên man, miễn là cả hai tiếp tục cầm bút lên và vẽ.”

--------------------------

Lược dịch từ: Asparagus (1979). Directed by Suzan Pitt - The 100 Sequences That Shaped Animation, đăng trên Vulture, tháng 10/2020.